1. Сэтгэлийн их тэнхээтэй яв
2. Хэн нэг нь Таныг ивээнэ гэж битгий найд. Өөртөө л найд. Бусдын хийснийг ажиглан өөрөө бие даан хий. Учрыг нь ухаарахыг хичээж оролд. Нягт нямбай, тэвчээртэй бай. Биеэ ажилдаа бүрэн дайчил.
3. Зорилготой байж түүндээ хүр. Дэмий зүйлд санаагаа бүү зовоо. Хий хоосон мөрөөдөлд битгий авт. Хийх зүйлээ төлөвлө. Саад учирвал юунаас болсоныг тунгаа. Тэгэхдээ олон юмны хойноос бүү хөөцөлд.
4. Найз нөхрөө зөв сонго. Инээсэн бүхэн нөхөр биш. Чамайг өөд нь татах нөхөр ол.
5. Төлөвлөгөөтэй ажилла. Маргааш юу хийхийгээ урьд үдэш нь төлөвлө. Удаан, олон жил хийх ажлаа ч төлөвлө.
6. Үгүй гэж зоригтой хэлж сур. Ингэх нь заримдаа эвгүй байдаг ч, үгүй гэж хэлж сураагүй урсгалаар явдаг хүн, өөдтэй явсан нь үгүй.
7. Өөрийгээ битгий чамла. Хувийнхаа шилдэг чанарыг улам бүр зүлгэн өнгө оруул. Би чадна гэж зориглож сур.
8. Муу зуршлаас бага багаар сал. Дутагдалаа шударгаар хүлээ. Өөрийгөө зэмлэж сур. Биеэ хуурдаг хүн бүтэлтэй явсан нь ховор.
9. Өдрийн аль цагт хамгийн их үр бүтээлтэй байдгаа мэдэж ав. Чухам тэр цагийг бүү үр. Амрах, хооллоход тэр цаг мөчийг бүү зориул. Цагаа зохицуулж сур.
10. Хийх гэж буй зүйлээ үнэхээр чухал эсэхийг өөрөөсөө асууж тунгаа.
11. Битгий цухалдаж бачимд. Хэнээс юунаас болов гэдгийг тунгаа. Ядарвал ажлаа хойш тавь. Санаа зовох хэрэггүй. Үе үе хөдлөх, босох, суух, явган явахыг хичээ.
12. Үнэхээр юм бүтээе гэвэл биеэ эрүүл авч яв. Эрүүл биед саруул ухаан оршдог нь хамгаас үнэн.
13. Сайн сайхныг мөрөөд. Гутранги үзэл сайн юманд хүргэдэггүй. Үүнээс ч их юм хийж чадна гэж өөрийгээ зоригжуулж бай.
14. Хийх зүйлээ зүрх алдалгүй барьж ав. Ажлаа хаанаас, юунаас эхлэхийг эхлээд бод. Дараа нь ямар аргаар хийхээ тунгаа. Хүнтэй элбэх бол түүнтэйгээ зөвлө. Бүтэх эсэхийг тооцоолж, үр дүнг шалгаж бай.
15. Та дарга ч бай, цэрэг ч бай хувийн хариуцлагаа ухамсарла.
16. Бусдыг ашигтай зүйлд урамшуулан ятга, зоригжуул. Тусал.
17. Хийх гэсэн ажлаа хойш нь бүү тавь. Нэн даруй хийж сур.
18. Бусдын үгийг нухацтай сонсож сур. Хүний хэлснээс хэрэгтэйг нь ав. Хэрэггүйг нь гээ.
19. Учрах бэрхшээл саадыг урьдчилан тооцоолж бай. Тэгвэл таны ажил бүтэмжтэй байх болно. Зорьсондоо хүрэхэд ч хялбар болно.
20. Мэдрэхүй зөн совиндоо хааяа ч гэсэн итгэж бай. Дан ухаанаар бүхнийг дийлэхгүй байх үе бий.
21. Даруу байж сур. Бардам зан, хулчгар шинж хүнийг өөдтэй болгосон удаагүй. Бусдын шүүмжлэлийг хүлээж авч сур. Энэ нь амжилт олохын үндэс.
22. Хийж байгаа зүйлээ хэцүү хүнд гэж хааяа бусаддаа ойлгуулж бай.
23. Хүнээс үг дуулах сайхан. Бусдыг магтаж, өөрийгээ магтуулахад муу нь юу байхав. Нөхөр чинь сайн ажиллаж байвал магт, дэмж, тусал
24. Өөртөө их үүрэг, ачаалал хүлээж сур. Тэгвэл илүү ихийг бүтээнэ.
25. Тайван бай. Бусад чинь оволзож байсан ч тайван байж, гагцхүү зорьсноо хэрэгжүүлэхийг хичээж сур.
Sunday, January 31, 2010
Friday, January 29, 2010
8 Reasons to Go Out Tonight!
It’s Friday night – so why are you sitting on your couch in your slouchy sweats? Yes, it may be cold outside and you may have just wrapped up the workweek from hell, but those are lame excuses for having a boring night in – and they could even be the reason you’re still single.
You may think it’s not a big deal if you stay home, but it’s actually taking a toll on your love life. As Amy Spencer, author of Meeting Your Half-Orange: An Utterly Upbeat Guide to Using Dating Optimism to Find Your Perfect Match (Running Press) explains, tonight is your chance to go out and have a good time, which will make you a happier and more interesting person. And this is what will bring you even closer to finding your “half-orange,” that perfect person who complements you in life and love. ”Quite simply, the more positively ‘you’ and happy you are, the more likely you are to naturally draw the right person straight to you,” she says.
So what are you waiting for? Start 2010 off on the right note: ditch those sweats for a sexy dress, call up your girls, and get your booty out the door! Here are 8 reasons why you’re making the right choice:
1. You’ll feel alive!
We’re all for zoning out to reality TV from time to time, but the sad truth is that you’re watching other people live their lives while yours is spent on the couch. Enough already! According to Spencer, this habit is doing nothing for your brain, your heart, your body or your spirit. “Actually getting up and going out and seeing what the world has to offer will make you feel far more alive,” she says.
2. You’ll learn something.
“Going out” doesn’t always have to mean going to a bar. Mix it up and try something new, like taking a sushi-making class, going to a wine-tasting party or exploring a new part of town. As Spencer explains, “You’ll learn something new every day if you put yourself in a position to do so, and these experiences will make you a smarter, wiser, warmer and more knowledgeable person.”
Read Is Dating Harder if You’re Smarter?
3. You’ll make new connections.
For single girls, going out is usually all about meeting a new guy, but why not try a different strategy? Open yourself up to meeting all sorts of new people, like an interesting potential new female friend or an older, wiser gentleman. “Maybe you won’t date that person,” says Spencer, “but you’ll gain something from them, maybe learn something about yourself, and who knows, maybe you’ll find out that they have a cute son, brother or friend they want to set you up with.”
4. You’ll be more interesting.
If you happen to meet someone tonight, what will you talk about? How you spent last Friday home alone with your cat? We hope not! Create new story material by doing something that makes you feel just a little nervous, like rock wall climbing, or salsa dancing. Spencer suggests opting for activities that physically recreate the feelings you want to feel when you fall in love – things that make your heart race and your palms sweat. Not only will these kinds of adventures remind your body how alive you want to feel, but they’ll also make a terrific story.
5. You only live once.
It’s cliché, but it’s true, and it’s worth repeating every day. “You’ll only be this age, living in this place, in the job you’re in, surrounded by the friends you have, this one time,” stresses Spencer. “You don’t know what tomorrow will bring, so make the most of tonight.”
6. You never know.
The common belief is that you find love when you’re least looking for it. Maybe tonight is your night, maybe not. Either way, you’re still out there, being happy, and putting yourself in the right situations. “Life brings you what you ask for,” says Spencer. “And if you go into it thinking, ‘Well, why not, you never know…’ then life will reward you with some interesting experiences.”
Read New Year’s Relationship Resolutions
7. You haven’t done or seen it all.
We’ve all been there – you feel like you’ve been to every single place and have met every single guy in town and none are for you. It may feel that way, but it’s probably not true. It’s doing the same things again and again that makes us feel like there’s no point in going out, so mix it up and don’t be afraid to try something new. Spencer suggests gathering some friends and writing ideas of new places to go or things you want to try on slips of paper then picking one from a hat. “Maybe you wouldn’t normally set foot in the dingy pool hall on the corner, but why not make a night of finding out what it’s like to?”
8. You’ll make great memories.
When you’re laughing and living it up with your friends you’re creating lasting memories. Make the most of every opportunity you have to spend time with the people who make you smile. “Don’t let a year, a month, or even this week pass you by with nothing to look back on,” says Spencer. “Start making new memories about your wonderful life tonight!”
You may think it’s not a big deal if you stay home, but it’s actually taking a toll on your love life. As Amy Spencer, author of Meeting Your Half-Orange: An Utterly Upbeat Guide to Using Dating Optimism to Find Your Perfect Match (Running Press) explains, tonight is your chance to go out and have a good time, which will make you a happier and more interesting person. And this is what will bring you even closer to finding your “half-orange,” that perfect person who complements you in life and love. ”Quite simply, the more positively ‘you’ and happy you are, the more likely you are to naturally draw the right person straight to you,” she says.
So what are you waiting for? Start 2010 off on the right note: ditch those sweats for a sexy dress, call up your girls, and get your booty out the door! Here are 8 reasons why you’re making the right choice:
1. You’ll feel alive!
We’re all for zoning out to reality TV from time to time, but the sad truth is that you’re watching other people live their lives while yours is spent on the couch. Enough already! According to Spencer, this habit is doing nothing for your brain, your heart, your body or your spirit. “Actually getting up and going out and seeing what the world has to offer will make you feel far more alive,” she says.
2. You’ll learn something.
“Going out” doesn’t always have to mean going to a bar. Mix it up and try something new, like taking a sushi-making class, going to a wine-tasting party or exploring a new part of town. As Spencer explains, “You’ll learn something new every day if you put yourself in a position to do so, and these experiences will make you a smarter, wiser, warmer and more knowledgeable person.”
Read Is Dating Harder if You’re Smarter?
3. You’ll make new connections.
For single girls, going out is usually all about meeting a new guy, but why not try a different strategy? Open yourself up to meeting all sorts of new people, like an interesting potential new female friend or an older, wiser gentleman. “Maybe you won’t date that person,” says Spencer, “but you’ll gain something from them, maybe learn something about yourself, and who knows, maybe you’ll find out that they have a cute son, brother or friend they want to set you up with.”
4. You’ll be more interesting.
If you happen to meet someone tonight, what will you talk about? How you spent last Friday home alone with your cat? We hope not! Create new story material by doing something that makes you feel just a little nervous, like rock wall climbing, or salsa dancing. Spencer suggests opting for activities that physically recreate the feelings you want to feel when you fall in love – things that make your heart race and your palms sweat. Not only will these kinds of adventures remind your body how alive you want to feel, but they’ll also make a terrific story.
5. You only live once.
It’s cliché, but it’s true, and it’s worth repeating every day. “You’ll only be this age, living in this place, in the job you’re in, surrounded by the friends you have, this one time,” stresses Spencer. “You don’t know what tomorrow will bring, so make the most of tonight.”
6. You never know.
The common belief is that you find love when you’re least looking for it. Maybe tonight is your night, maybe not. Either way, you’re still out there, being happy, and putting yourself in the right situations. “Life brings you what you ask for,” says Spencer. “And if you go into it thinking, ‘Well, why not, you never know…’ then life will reward you with some interesting experiences.”
Read New Year’s Relationship Resolutions
7. You haven’t done or seen it all.
We’ve all been there – you feel like you’ve been to every single place and have met every single guy in town and none are for you. It may feel that way, but it’s probably not true. It’s doing the same things again and again that makes us feel like there’s no point in going out, so mix it up and don’t be afraid to try something new. Spencer suggests gathering some friends and writing ideas of new places to go or things you want to try on slips of paper then picking one from a hat. “Maybe you wouldn’t normally set foot in the dingy pool hall on the corner, but why not make a night of finding out what it’s like to?”
8. You’ll make great memories.
When you’re laughing and living it up with your friends you’re creating lasting memories. Make the most of every opportunity you have to spend time with the people who make you smile. “Don’t let a year, a month, or even this week pass you by with nothing to look back on,” says Spencer. “Start making new memories about your wonderful life tonight!”
Wednesday, January 27, 2010
Та Ой Ухаанаа Сайжруулж Чадна!
Бид бvхэн насан туршдаа маш их хэмжээний бvх тєрлийн мэдээлэл цээжилдэг. Гэтэл заримдаа бараг хэрэггvй зvйлээ маш сайн цээжилчихсэн байхад, заримдаа маш чухал мэдээллийг хичнээн оролдоод ч цээжилж чадахгvй тохиолдол гардаг. Зарим хvмvvс нэг сонсоод л хэрэгтэй гэсэн бvхнээ тогтоочихсон байхад, зарим нь хичнээн оролдсон ч тэгэж чаддаггvй.
Тэгэхээр гайхамшигт ойтой хvмvvс яаж цээжилдэг вэ? Гайхмшигт ой тогтоолт бол бараг хvн бvхний ээмшихийг хvссэн чадвар.
Тийм ой тогтоолттой болоход тийм хэцvv гэж vv? Yгvй ээ, энэ бол хэцvv бишээ. Энэ vгийг маш итгэлтэй хэлж байсан хvн бол "Сэтгэшгvй ухаан" тєвийн захирал Д.Эрдэнэбаатар. Тэр єєрийн судалж мэдсэн туршлага дээрээ vндэслээд хvн оюун ухаанаа єєрєє удирдаж, єєрєє санаж сэрж явах учиртай, ой тогтоолтоо байнга сэргээж сайжруулж чадвал хvн гайхамшигтай vр дvнд хvрдэг юмаа гэдгийг баталж чадсан юм. Тиймээс ч тэр ой тогтоолтын талаар маш гайхамшигтай лекц уншсаныг уншигчиддаа хvргэж байна.
Та бидний хэн ч энэ чадварыг эзэмших боломжтой.
Ой тогтоолт нь бидний оюуны чадавхийн суурь мєн. Бидний энэ суурь бат бєх байх тусмаа зорилгодоо хvрэх боломж маань эрс нэмэгдэнэ. Тэгвэл энэ сууриа батжуулах єєрєєр хэлбэл, ой тогтоолтоо сайжруулах аргуудын талаар "Сэтгэшгvй ухаан" тєвийн Д.Эрдэнэбаатар багшийн яриаг хvргье.
Д.Эрдэнэбаатар:
Бvх хvн хоёр гар, хоёр хєл, хоёр нvд, хоёр чихтэй. Гэтэл ганц толгой, ганц тархитай гэж бид боддог. Гэтэл тархи маань баруун болон зvvн тал бємбєлєгvvдтэй. Бидний цээжлэх “ажилд” энэ хоёр маань хоёулаа тодорхой vvрэг гvйтэтгэдэг. Зvvн тал бємбєлєг бидний логик сэтгэлгээ, яриа, тоотой хийх vйлдлvvдийг хариуцдаг. Та биднийг бага балчираас авахуулаад эцэг эх, багш нар маань “бодооч, сэтгээч” гэж бишгvй л хэлдэг байсан. Тэдний зэмлэлийн vр дvнд бид магадгvй харьцангуй сайн сэтгэж бодож сурсан.
Харин тэгвэл баруун тал бємбєлєгний vйл ажиллагаа гэж юу вэ?
Энэ бол бидний тєсєєлєх, мэдрэх, єнгє ялгах, аливаа зvйлийн хэмжээг тодорхойлох чадвар. Харамсалтай нь баруун тал бємбєлєгнийхєє чадваруудыг ихэнх хvн хєгжvvлэхэд анхаардаггvй. Эцэг эх, багш нар “за миний хvv тєсєєлєлдєє, мэдрээд vз дээ” гэж хэлдэггvй. Тэгвэл баруун тал бємбєлєгний vйл ажиллаагаа хvний цээжлэх чадварт асар их нєлєєтєй. Хоёр гартай мєртлєє ганц гараараа юм хийдэг хvн шиг ихэнх хvмvvс зєвхєн зvvн тал бємбєлєгєєрєє цээжилдэг гэж хэлж болно. Харин тархиныхаа хоёр тал бємбєлєгийг цээжлэх процессдоо идэвхтэй ашигласанаар оюуны чадвар эрс сайжирна.
ОЙ ТОГТООЛТЫН ЗАРЧМУУдЫН ТАЛААР
Сэтгэл судлаачдын тогтоосон ой тогтоолтын зарчмууд гэж байдаг. Эдгээр зарчмууд нь бидний ой тогтоолтын чанарыг тодорхойлдог бєгєєд эдгээрийг баримтлахад тусгай дасгал хийгээгvй ч гэсэн бидний цээжлэх чадвар vлэмж нэмэгдэнэ. Нэлээн олон зарчим байдаг учраас заримых нь талаар ярья.
Сэтгэл санаагаа удирдах
Аливаа мэдээллийг хvссэн цагтаа цээжлэхийн тулд хамгийн тvрvvнд сэтгэл санаагаа удирдаж чаддаг байх хэрэгтэй. Энэ бол хамгийн гол асуудал
Хvн бvхэн хэзээ нэгэн цагт, ямар нэгэн байдлаар сандарсан тохиолдол байдаг. Шалгалт шvvлэг єгєхєд сайн уншаагvйгээс эсвэл єєр ямар нэгэн шалтгаанаас болж мэддэг юмаа багш нарынхаа ємнє ярьж чадахгvй болчихдог. Мєн шинэ зvйлийг цээжилж чадахгvй тохиолдлууд ч байдаг. Тэгвэл бид тайвшрах дасгалуудыг хийснээр асар богино хугацаанд єєрийнхєє сэтгэл санааг эзэмдэх чадвартай болно.
Манайд бясалгалын олон урсгал орж ирсэнийг бид мэднэ. Тэд сэтгэл санаагаа ямар нэг зvйл дээр /цэцэг, лаа, амьсгал г.м/ тєвлєрvvлэн тайвшрах зорилготой байдаг. Тэгвэл “Сэтгэшгvй ухаан” тєвийн хичээл дээр тайвшрахын тулд аутогены бэлтгэлийг хийдэг. Энэ бол 1931 онд германы эрдэмтэн Г.Шульц гэдэг хvн зохиосон vгээр єєрийнхєє сэтгэл санаа буюу биеийг удирдах аргачлал юм. Г.Шульц Энэтхэгийн йогийн янз бvрийн бясалгалын урсгалууд, мєн 18, 19-р зуунд европод тvгэн дэлгэрч байсан месмеризм буюу ховсдох аргуудыг судалсан байдаг. Тэгээд хэрэв эмч хэн нэгэн хvнд vгээр vйлчилж, эдгээж чадаж байгаа бол тэр хvн єєрєє єєртєє эмчийн хэлж байгаа vгнvvдийг хэлээд єєрийгєє эмчилж яагаад болохгvй гэж? гэсэн асуултыг єєртєє тавьсан байдаг. Тэгээд єєртєє нєлєєлєх томъёоллыг гаргасан байдаг. Эцэст нь ховс буюу аутогены бэлтгэлийн vр дvнг харьцуулаад vзэхэд яг л адилхан байжээ. Худал vгийг мянга дахин давтвал vнэн болдог гэдэг. Тэгвэл бид єєртєє “миний ой тогтоолт хамгийн сайн, миний ой тогтоолт сайн байна” гээд байвал энэ тушаал далд ухамсарт маань шингэж бидний ой сайжрах vндэслэлтэй.
Нийт євчний 70-80% та бидний сэтгэхvйтэй холбоотой байдаг. Тийм учраас аутогены бэлтгэл хийж хэвшснээр євчнєє ч анагаах боломжтой.
Гэхдээ аутгогены бэлтгэл хийхэд анхаарах зvйл байдаг. Єєртєє итгэлгvй, аливаа зvйлийг байнга муугаар бодож тєсєєлдєг хvмvvс байдаг. Тэд ямар нэгэн зvйл хийж эхлэхээсээ ємнє “яанаа, би vvнийг чадахгvй шvv дээ” гэсэн итгэл vнэмшилтэй байдаг. Тэгээд ч тэдний ихэнх ажил бvтэлгvйтдэг. Vг гэдэг асар их хvчтэй учраас бид єєртєє сєрєг утгатай vг хэзээ ч хэлж болохгvй. Єєрийнхєє хийх боломжтой юу ч хийсэн “би чадна” гэж хийвэл амжилтанд хvрэх 100%-ийн магадлалтай байдаг. Yvнийг Г.Шульцын шавь Линдеман 1972 онд баталсан. Усан онгоцны сvйрлээс болж маш олон хvн амиа алдсан байдаг. Манайд ч гэсэн жил болгон цасан шуурганаас болж хэн нэгэн малчин малтайгаа салхинд туугдаж, амиа алджээ гэсэн гунигтай мэдээ сонсогддог. Харин тэр хvмvvс амьд vлдэх боломж байгаагvй юм уу гэдэг асуулт гардаг. Тэгвэл ямарч хvн сэтгэл санаагаа эзэмдэж чадвал амьд гарч чадна гэдгийг батлахын тулд Линдеман Атлантын далайг ганцаархнаа хийлдэг завиар 72 хоногийн турш туулж гарсан байдаг юм. Ингэх vед нь хоёр удаа далайн шуурга болж, хоёр удаа завь нь хємєрсєн ажээ. Гэсэн ч гэсэн тэр “би Атлантын далайг туулж чадна, миний явах зvг єрнє зvг гэж” єєртєє мянга мянган удаа хэлж, мэдэрч чадсаны vр дvнд энэ зорилгодоо хvрсэн тvvхтэй. “Би чадна” гэдэг vгийг єєртєє vргэлж хэлж хэвшвэл хэн ч, хэзээ ч зорьсондоо хvрэх боломжтой.
Тєсєєлєх чадвар
Ой тогтоолтын дараагийн зарчим бол тєсєєлєх. Зарим хvмvvс “би тєсєєлж чадахгvй байна” гэж хэлдэг л дээ. Харин зарим хvмvvс маш сайн тєсєєлдєг. Энэ нь бидний нас, боловсрол, мэргэжил, ертєнцийг vзэх vзэлтэй холбоотой.
Бvхий л мэдээллийг цээжлэхдээ тєсєєлєх хэрэгтэй. Дєнгєж мєлхєж эхэлж байгаа хvvхэд гартаа тааралдсан бvхнийг барьж амандаа хийдэг. Эсвэл нvдэндээ харагдсан бvхнийг барих гэж тvvн рvv тэмvvлдэг. Энэ бол бидний ертєнцтєй танилцаж байгаа хамгийн эхний алхамууд. Энэ бvх мэдээлэл бидний тархинд гvн бат хадгалагдан vлддэг. Тэгэхээр бид цээжлэх гэж байгаа мэдээллээ аль болох бодитойгоор дvрслэн тєсєєлєх хэрэгтэй.
Бид сайн тєсєєлж чаддаг бол энэ чадвар маань айдас, сэтгэлийн хямралтай тэмцэх маш хvчтэй хэрэгсэл болдог. Хvн бvхэн хэзээ нэгэн цагт загнуулж байсан. Аав ээж, багш нартаа “Чи хичээлээ хийхгvй байна. Чи ажлаа муу хийж байна” гэж загнуулх vе зєндєє байсан. Тэр vед сэтгэлийн гvнд бул хар чулуу хуримтлагдсан л байсан байх. Энэ бул хар чулууг тэр чигээр нь тээгээд явах уу? Эсвэл авч хаях уу? гэвэл vтэр тvргэн авч хаях хэрэгтэй нь ойлгомжтой. Тэгвэл яаж тэр ачаанаас салах вэ? Энэ бол маш амархан. Таны хажууд загнаж байсан хvн байна гэж тєсєєлєєд яг одоо тэр таныг загнаж байна гэж бодоорой. Магадгvй яг тэр єнгєрсєн явдлаа санаарай. Та бухимдчихсан, сэтгэлээр уначихсан байж байгаа. Гэтэл тэр загнаж байгаа хvн чинь бие нь жижигрээд ирж байна гээд тєсєєл дєє. Тэгээд эрэгтэй хvн байсан бол хоолой нь шингэрээд хvvхнийх шиг болон хувирч байна гэж тєсєєл. Эмэгтэй хvн байсан бол хоолойн бvдvvрээд эрэгтэй хvнийх шиг болж байна гэж бод доо. Дараа нь тэр алиалагч шиг єнхєрєєд, алиалаад явчихаж байна. Одоо бухимдлаа анрзаараарай. Тэр байна уу? Алга болсон байгаа биз? Таны инээд хvрч байгаа биз? Магадгvй аймшигтай харагдаж байсан тэр хvн хvvхдээс жаахан, муур шиг, хvvхэлдэй шиг болчихоод хvн загнаад байхдаа яадаг юм бэ гэж бодогдоно биз дээ. Тэгэхээр бид даргаасаа айхаа болчихдог. Яг энэ аргыг хэрэглээд vзэх хэрэгтэй.
Японд бас нэг ийм туршилт хийсэн юм байна л даа. Шалгалтанд орохынх нь ємнє шалгалт авах єрєєнд нь багшийнх нь макетыг тавьчихдаг гэнэ. Тэгээд нєгєє шалгалтанд орох гэж байгаа оюутнууд макетэн багшийгаа сэтгэл ханатлаа, айдас бухидмлаа арилтал зоддог. Тэгж єєртєє итгэлтэй болж байгаа юм. Иймэрхvv байдлаар бид ирээдvйд болох гэж байгаа шалгалтаа тєсєєлєєлєєд, би ерєєсєє айхгvй гэсэн итгэл vнэмшилтэй болох юм бол дарга нар чинь, багш нар чинь ч та нарыг загнаж чадахгvй. Яагаад гэвэл тэд загнахаасаа ємнє биднийг хараад: ”За энэ чинь надад загнуулчих хvн мєн vv? биш vv? Гэж дотроо бодсон, бодоогvй ч гэсэн дотоод ухамсарт нь ямар нэгэн мэдрэмж явж байдаг. Тэгэхэд нь та єєртєє итгэлтэй загнуулахааргvй янзтай зогсож байвал тэд таныг загнаж чадахгvй л болов уу.
Биеэ тоосон, ихэмсэг, сэргэлэн хvмvvс ажлаа байнга амжуулаад, хэнээс ч хараат бус яваад, ямар нэгэн газрын дарга, лидер болчихсон тохиолдол зєндєє байдаг. Тэгвэл дарга болох, лидер болох энэ чадвар бид бvгдэнд байгаа. Яагаад гэвэл, энэ хорвоод мэндлэхдээ бvгд адилхан нvцгэн л тєрдєг биз дээ. Харин магадгvй 10,20, 30 жилийн дараа зарим нь дарга болчихсон байхад зарим нь бvр архичин болчихсон явж л байдаг.
Амьдралыг аль болох єнгєтєй талаас нь харж чадаж байвал бид бvхэн ирээдvйгээ гэрэл гэгээтэйгээр тєсєєлєх бvрэн боломжтой.
Бид бvгдээрээ таван мэдрэхvйн эрхтэнтэй. Тэднийгээ цээжлэх процессдоо аль болох жигд оролцуулах хэрэгтэй. Бид хардаг, амтладаг, vнэрлэдэг, сонсдог, бас арьс булчингаараа мэдэрдэг. Мєн зургаа дахь мэдрэхvй бидэнд байдаг боловч бараг мартагдсан. Бидний элэнц хуланц болсон чулуун зэвсгийн хvмvvсийн мэдрэхvй маш сайн хєгжсєн байжээ. Яагаад гэвэл тэд байгальтайгаа ойрхон байсан. Бvх зvйлээ мэдрэхvйн эрхтэнvvдээрээ хvлээн авч байсан. Харин бид хvсвэл энэ чадвараа сайжруулах боломжтой. дасгалууд байдаг бєгєєд эдгээрийг хийгээд байвал ой тогтоолтоо vлэмж сайжруулах боломжтой.
Хvн болгонд тохиолдсон байдаг л даа. Хэзээ нэгэн цагт ямар нэг юмны vнэрийг vнэртэх ч юм уу амтлаад, ямар нэг дуу сонсоод энэ зvйлийг чинь хэзээ билээ дээ идэж байсан юм байна шvv дээ. Эсвэл энэ дууг чинь хэзээ нэгэн цагт сонсож байсан юм байна шvv дээ гэсэн дурсамжууд тєрдєг. Харин яг хэзээ вэ гэдэг нь тодорхойгvй байдаг. Энэ жишээнээс харахад бидний хэзээ нэгэн цагт мэдэрсэн ямар нэгэн зvйл дурсамжийг маань сэргээдэг нь тодорхой болж байна.
Бидний мэдрэхvйн эрхтнvvдийн “хамтын ажиллагааг” синестези гэдэг. Мэдрэхvйн эрхтнvvд нь мэдээллийг нэгэн зэрэг хvлээн авч боловсруулах чадвартай хvмvvс байсан бєгєєд тэд бусдаас хавьгvй сайн ой тогтоолт эсвэл єєр ямар нэгэн авъяас чадвартай байжээ. Жишээлбэл, ямар ч дисконы газар ая явахад гэрэлтvvлэг нь аяныхаа хэмнэлд тохирч єнгєє єєрчилж байдаг. Энэ єнгєт хєгжмийг анх Оросын хєгжмийн зохиолч Скрябин зохиосон юм. Тэр хvн ямар хvн байсан бэ гэвэл аяыг єнгєний мэдрэмжээр хvлээж авдаг. Ямар ч дуу авиа тvvнд єнгєтєй харагддаг байжээ.
Ой тогтоолтын гайхамшиг болсон С.Шерешевский гэдэг хvн ЗХУ-д 20-р зуунд амьдардаг байсан. Тэр хvний ой тогтоолтонд ямар ч хязгаар байгаагvй учраас тэр 50, 100, хэд л бол хэдэн vг, тоо цээжлэх чадвартай байжээ. Мєн цаг хугацааны хувьд ч гэсэн тvvний ой тогтоолтонд хязгаар байгаагvй. 10.15 жилийн дараа тэр хvнээс 10.15 жилийн ємнєх зvйлсийг асуухад хариулж чаддаг байжээ. Та тэдэн оны, тэдэн сарын тэдэнд хэдэн цагт юу хийж байсан бэ гэж асуухад тэр жаахан бодолхийлснээ: “Аа тийм, 15 жилийн ємнє тантай энэ єрєєнд сууж байсан. Та тэгэхэд тийм єнгийн хувцас ємссєн байсан. Тэгээд надад ийм ийм vг хэлж байсан шvv дээ гэж 15 жилийн ємнєх бvх vгийг бvгдийг нь эхнээс нь аваад дуустал хэлж чаддаг байсан ажээ. Тэр хvний онцлог нь ой тогтоолтын гайхамшигт урлагийн эзэмшсэнд оршиж байсан. Шерешевскийн сургуульд нэгдvгээр ангиас нь эхлээд ой тогтоолтын урлагийн заадаг байжээ. Мєн тvvний мэдрэхvйн эрхтэн нь жигд хєгжсєн байдаг. Нэг удаа сэтгэл судлаач Выготский тvvнтэй хамт байж байгаад:
- Та сургуулиасаа гэр хvртлэх замаа олох уу? гэсэн чинь.
- Ололгvй яахав. Энэ хашаа бохир амттай хар ногоон єнгєєр будагдчихсан байна шvv дээ гэж хэлжээ. Мєн нэг удаа гудамжинд явж байгаад худалдагчаас цэцэг авах гэсэн чинь авч чадаагvй гэдэг. Яагаад гэвэл тэр худалдагчийн амнаас гарч байгаа vг нь муухай бохир єнгєтєй байсан гэдэг.
Ой тогтоолтын дараагийн зарчим буюу нийлэмжийн зарчим
Бидний цээжилж байгаа бvхэн хоорондоо уялдаа холбоотой. Бидний мэддэг зvйл хvлээн аван цээжилж байгаа мэдлэгтэй холбогддог. Нэгдvгээр ангийн сурагч эсвэл нэгдvгээр курсын оюутан эхэндээ юу ч мэдэхгvй байснаа хоёр гурван жилийн дараа суурь мэдлэгтэй болсны дараа vзсэн хичээлтэйгээ холбоотой шинэ материалыг маш амархан хvлээн авч, цээжлэх чадвартай болсон байдаг.
Аливаа зvйлийг сайн цээжилж суръя гэвэл цээжлэх гэж байгаа зvйлээ єєрийнхєє мэддэг мэдлэгтэйгээ ямар нэгэн хэлбэрээр холбож чаддаг байх хэрэгтэй. Дийлэнх хvмvvс єєрийн мэдэлгvй ямар нэгэн байдлаар ингэж чаддаг. Тухайлбал, утасны дугаар цээжлэх ч юм уу эсвэл хэн нэгнийг нэрийг цээжлэхдээ хvссэн хvсээгvй таньдаг хvнийхээ нэр, мэддэг утасны дугаар, он эсвэл тэмдэглэлт vйл явдлын он тоололтой зvйрлvvлэн цээжилдэг. Энэ чадвараа vргэлж хэрэглэж хэвшвэл бидний ой тогтоолт vлэмж сайжрах нь ойлгомжтой.
Дараагийн зарчим бол хэтрvvлэг
Хэтрvvлэг гэж юу вэ? Бидний сэтгэл хєдлєлтєй ямар нэгэн байдлаар холбоотой байдаг єдєр тутмынхаа ажлаа илvv сайн цээжлэхийн тулд сэтгэл хєдлєлєє аль болох идэвхтэй оролцуулах хэрэгтэй. Ингэж чадвал мартагдахааргvй цээжлэгдэнэ. Хамгийн амархан мартагддаг зvйл гэвэл сонирхолгvй хичээл. Уншаад байдаг л байдаг, уншаад л байдаг тэгээд нэг мэдэхэд унтчихсан байдаг.
Тєсєєлєєд vзье л дээ магадгvй бидний цээжлэх гээд байгаа мэдээлэл бодитой зvйл гээд бодчихоё. Бид бvгдээрээ л хvvхэлдэйн кинонд дуртай байсан. Хvvхэлдэйн кинонд амьгvй зvйл амилаад явж байдаг. Єєрийн гэсэн зан ааш, араншинтай болсон байдаг. Бидний тэр цээжлэх гэж байгаа зvйл маань яг иймэрхvv байдлаар амилсан байвал бvрэн боломжтой биз дээ. Яагаад гэвэл бид энэ бvхнийг тєсєєлж байгаа. Бидний тєсєєлєлийг хэн ч барьж чадахгvй. Бид хvссэн бvхнийгээ тєсєєлєх чадвартай.
Эсрэг хvйстэнтэй буюу секстэй холбоотой зvйл амархан тогтоогддог гэсэн дараагийн зарчим
Питер Равена гэдэг эрдэмтэн 1491 онд «Феникс» гэдэг номондоо: “Залуу минь, та ямарваа нэгэн зvйлийг цээжлэхийг хvсвэл эсрэг хvйстэнтэйгээ дуртай vйлдлээ хийж байна гэж тєсєєлєєд, тэр vйлдэлтэйгээ цээжлэхийг хvссэн мэдээллээ холбон цээжлээрэй” гэж зєвлєсєн байдаг. Эмэгтэйчvvд нь ямар нэгэн мэдээллийг цээжлэхийн тулд эрчvvдтэй холбож, эрчvvд нь эмэгтэйчvvдтэй холбож цээжлэх юм бол илvv амархан тогтоогддог гэсэн зарчим байгаа юм.
Гадаад vг цээжлэхдээ ямар нэгэн хvнтэй холбож цээжлэх хэрэгтэй.
Жишээ нь, муухай vгнvvдийг бодъё. Та бидний дайсан, хамгийн дургvй хvн хажууд сууж байна гэж тєсєєлєєд «бос суу», «бос суу» гээд удирдаж байгаа мэтээр тєсєєлєх юм бол хvссэн хvсээгvй ямар нэгэн сэтгэлийн таашаал хvртэнэ. Эмч болчихсон байна гээд тєсєєлєєд, хvнд хагалгаа хийж байна, хэвлийг нь зvсээд дотоод эрхтэнvvдийг нь нэг нэгээр нь нэрлээд байна гэж тєсєєлсєн ч болно.
Ой тогтоолтоо байнга цэнэглэвэл тэр маань хvссэн хvсээгvй сайжирна. Яагаад гэвэл бидний цээжлэх явдал бол ажил, энэ бол дадал. Бид нэгдvгээр ангидаа ороод уншиж, бичиж сурдаг. Харамсалтай нь манайд тєдийгvй дэлхийн боловсролын системд цээжлэх дадлыг эзэмшvvлэх тал дээр ерєєсєє анхаардаггvй. Магадгvй бид нэгдvгээр ангидаа цээжлэх дадлыг эзэмшчих юм бол бидний оюуны хєгжил эрс хурдацтай болж, 11 жилийн дотор сурах юмыг хэдхэн жилийн дотор сурч суут хvмvvсийн эгнээнд орох єргєн боломжтой. Тєсєєлєх чадвар, бидний сэтгэлийн хєдлєл маань суутнуудын чадвар гэж ойлгож болно.
Эйнштэйн єєрийнхєє нээлтийн яаж хийсэн бэ? Тэр та биднээс юугаараа ялгаатай юм бэ? Таван нас хvртлээ ярьж чаддаггvй, нэлээд тааруу сурдаг. Патентын товчооны жирийн ажилтан байсан. Харин тvvний хамгийн гол чадвар тvvний сэтгэлгээний хэлбэрт оршиж байжээ. Тэр тєсєєлєх чадвар, тєсєєлєх сэтгэлгээнийхээ тусламжтайгаар Харьцангуйн онолоо нээсэн байдаг. Тэр тєсєєлж, бvх зvйлийг бодитойгоор мэдэрч сэтгэдэг байсан.
Хvний сэтгэлгээий хэлбэр амжилтын vндэс болдог. Амжилтанд хvрсэн дэлхийн 500 хvнээс Наполеон Хилл судалгаа авсан байдаг. Мэдээж лидерийн сэтгэл зvйн онцлог шинжvvд ихэнхэд нь байсан. Гэхдээ тэд бvгдээрээ мэдрэмж, мэдэрхvйгээ маш сайн ашигладаг, зєн совиндоо итгэдэг байсан ажээ.
Марталт
Бид хvссэн хvсээгvй цээжилсэн зvйлээ мартдаг. Зарим хvмvvс: “Би хvссэн бvхнээ цээжлэх албагvй. Тархины ачаалал ихэснэ гэдэг. Энэ бол худлаа. Бидний тархины багтаамж асар их учраас хэзээ ч шавхагдахгvй.
Канадын мэдрэлийн мэс засалч У.Пенфилд 20-р зууны 70 аад оны vед татаж унадаг /эпилепси/ євчтэй хvмvvсийн тархин дахь уналтын голомтыг авах мэс засал хийдэг байсан. Тэдний чамархайн хэсэгт нь зvvгээр хатгаад тог залгахад тэр євчтєнvvд єнгєрсєн амьдралынхаа дурсамжуудыг маш тод, яг одоо болж байгаа юм шиг санаж чаддаг байсан юм. Нэгэн євчтєний дурсамжаас нь сонсоход: “Тэр дурсамжиндаа хvvхэд насандаа очсон байсан бєгєєд тэр vеийнхээ vйл явдлыг яг одоо болж байгаа юм шиг санаж байжээ. Дурсамжинд нь орой болж, ээж нь: “Миний хvv хоолоо ид” гэж дуудаж, нєгєє хvvхэд гэртээ ороход ээж нь ширээн дээр хоол хийгээд тавьсан байжээ.
Бид хэзээ нэгэн цагт хоромхон зуур харах сонсох мэтээр мэдэрсэн бvхнээ тогтоодог. Тэр бvх дурсамжууд бидний тархинд хадаглагдаж байдаг. Гагцхvv тэдний ихэнхийг эргэн санаж чаддаггvй. Харин сэтгэл санаагаа удирдах тусгай дасгалууд хийж сурвал санахыг хvссэн дурсамжаа сэргээн санах боломжтой.
Бидний оюун ухаан гэдэг бол гайхамшигтай зvйл. Гагхvv бид тэрийг бvрэн ашиглаж чаддаггvй. Хvсвэл vvнийг яаж ч хєгжvvлэх боломжтой. Энэ жишээг 1991 оноос хойш Англид явагдаж байгаа Дэлхийн дээр ой тогтоолтын аварга шалгаруулах тэмцээн дээрээс харж болно. Тэр тэмцээнд оролцогчид ихэнх нь жирийн хvмvvс байсан бєгєєд тэд єєрсдийгєє гайхамшигт хэмжээнд хvртэл хєгжvvлж чадсан байдаг. Ой тогтоолтын спортын тамирчид vг, тоо, тvvхт он тоолол, хvний нэр нvvрийг хэдэн зуу мянгаар нь цээжилж чаддаг. 2005 оны 8 сарын 13-с 15-ны хооронд Оксфордод энэ жилийн Ой тогтоолтын спортын аварга шалгаруулах тэмцээн явагдана
Манайд ч гэсэн Ой тогтоолтын спортын vндэс тавигдсан бєгєєд “Сэтгэшгvй ухаан” сургалтын тєвийн дэргэдэх “Дээд Оюун” клубын гишvvд энэ чиглэлээр бэлтгэгдэж байгаа билээ. Энэ клубын гишvvд 2005 оны 5 сарын 28, 29-нд Монголдоо Ой тогтоолтын анхны тэмцээнийг явуулсан юм. Уг тэмцээнд 100 vг, 100 тоо сонсож, харж, 45 хvний нvvр царай, 1 багц хєзєр /52 ширхэг/ цээжилж єрсєлдсєн. Нэг нэгж мэдээллийг цээжлэх хугацаа 5 секунд байсан бєгєєд 100 тоо эсвэл vгийг 500 секунд буюу 8 минут 20 секундэнд цээжилж байв.
«Сэтгэшгvй ухаан» тєвийн Ой ухаан сайжруулах тухай лекцээс тэмдэглэл хийсэн
Ж.Алтантуяа
Тэгэхээр гайхамшигт ойтой хvмvvс яаж цээжилдэг вэ? Гайхмшигт ой тогтоолт бол бараг хvн бvхний ээмшихийг хvссэн чадвар.
Тийм ой тогтоолттой болоход тийм хэцvv гэж vv? Yгvй ээ, энэ бол хэцvv бишээ. Энэ vгийг маш итгэлтэй хэлж байсан хvн бол "Сэтгэшгvй ухаан" тєвийн захирал Д.Эрдэнэбаатар. Тэр єєрийн судалж мэдсэн туршлага дээрээ vндэслээд хvн оюун ухаанаа єєрєє удирдаж, єєрєє санаж сэрж явах учиртай, ой тогтоолтоо байнга сэргээж сайжруулж чадвал хvн гайхамшигтай vр дvнд хvрдэг юмаа гэдгийг баталж чадсан юм. Тиймээс ч тэр ой тогтоолтын талаар маш гайхамшигтай лекц уншсаныг уншигчиддаа хvргэж байна.
Та бидний хэн ч энэ чадварыг эзэмших боломжтой.
Ой тогтоолт нь бидний оюуны чадавхийн суурь мєн. Бидний энэ суурь бат бєх байх тусмаа зорилгодоо хvрэх боломж маань эрс нэмэгдэнэ. Тэгвэл энэ сууриа батжуулах єєрєєр хэлбэл, ой тогтоолтоо сайжруулах аргуудын талаар "Сэтгэшгvй ухаан" тєвийн Д.Эрдэнэбаатар багшийн яриаг хvргье.
Д.Эрдэнэбаатар:
Бvх хvн хоёр гар, хоёр хєл, хоёр нvд, хоёр чихтэй. Гэтэл ганц толгой, ганц тархитай гэж бид боддог. Гэтэл тархи маань баруун болон зvvн тал бємбєлєгvvдтэй. Бидний цээжлэх “ажилд” энэ хоёр маань хоёулаа тодорхой vvрэг гvйтэтгэдэг. Зvvн тал бємбєлєг бидний логик сэтгэлгээ, яриа, тоотой хийх vйлдлvvдийг хариуцдаг. Та биднийг бага балчираас авахуулаад эцэг эх, багш нар маань “бодооч, сэтгээч” гэж бишгvй л хэлдэг байсан. Тэдний зэмлэлийн vр дvнд бид магадгvй харьцангуй сайн сэтгэж бодож сурсан.
Харин тэгвэл баруун тал бємбєлєгний vйл ажиллагаа гэж юу вэ?
Энэ бол бидний тєсєєлєх, мэдрэх, єнгє ялгах, аливаа зvйлийн хэмжээг тодорхойлох чадвар. Харамсалтай нь баруун тал бємбєлєгнийхєє чадваруудыг ихэнх хvн хєгжvvлэхэд анхаардаггvй. Эцэг эх, багш нар “за миний хvv тєсєєлєлдєє, мэдрээд vз дээ” гэж хэлдэггvй. Тэгвэл баруун тал бємбєлєгний vйл ажиллаагаа хvний цээжлэх чадварт асар их нєлєєтєй. Хоёр гартай мєртлєє ганц гараараа юм хийдэг хvн шиг ихэнх хvмvvс зєвхєн зvvн тал бємбєлєгєєрєє цээжилдэг гэж хэлж болно. Харин тархиныхаа хоёр тал бємбєлєгийг цээжлэх процессдоо идэвхтэй ашигласанаар оюуны чадвар эрс сайжирна.
ОЙ ТОГТООЛТЫН ЗАРЧМУУдЫН ТАЛААР
Сэтгэл судлаачдын тогтоосон ой тогтоолтын зарчмууд гэж байдаг. Эдгээр зарчмууд нь бидний ой тогтоолтын чанарыг тодорхойлдог бєгєєд эдгээрийг баримтлахад тусгай дасгал хийгээгvй ч гэсэн бидний цээжлэх чадвар vлэмж нэмэгдэнэ. Нэлээн олон зарчим байдаг учраас заримых нь талаар ярья.
Сэтгэл санаагаа удирдах
Аливаа мэдээллийг хvссэн цагтаа цээжлэхийн тулд хамгийн тvрvvнд сэтгэл санаагаа удирдаж чаддаг байх хэрэгтэй. Энэ бол хамгийн гол асуудал
Хvн бvхэн хэзээ нэгэн цагт, ямар нэгэн байдлаар сандарсан тохиолдол байдаг. Шалгалт шvvлэг єгєхєд сайн уншаагvйгээс эсвэл єєр ямар нэгэн шалтгаанаас болж мэддэг юмаа багш нарынхаа ємнє ярьж чадахгvй болчихдог. Мєн шинэ зvйлийг цээжилж чадахгvй тохиолдлууд ч байдаг. Тэгвэл бид тайвшрах дасгалуудыг хийснээр асар богино хугацаанд єєрийнхєє сэтгэл санааг эзэмдэх чадвартай болно.
Манайд бясалгалын олон урсгал орж ирсэнийг бид мэднэ. Тэд сэтгэл санаагаа ямар нэг зvйл дээр /цэцэг, лаа, амьсгал г.м/ тєвлєрvvлэн тайвшрах зорилготой байдаг. Тэгвэл “Сэтгэшгvй ухаан” тєвийн хичээл дээр тайвшрахын тулд аутогены бэлтгэлийг хийдэг. Энэ бол 1931 онд германы эрдэмтэн Г.Шульц гэдэг хvн зохиосон vгээр єєрийнхєє сэтгэл санаа буюу биеийг удирдах аргачлал юм. Г.Шульц Энэтхэгийн йогийн янз бvрийн бясалгалын урсгалууд, мєн 18, 19-р зуунд европод тvгэн дэлгэрч байсан месмеризм буюу ховсдох аргуудыг судалсан байдаг. Тэгээд хэрэв эмч хэн нэгэн хvнд vгээр vйлчилж, эдгээж чадаж байгаа бол тэр хvн єєрєє єєртєє эмчийн хэлж байгаа vгнvvдийг хэлээд єєрийгєє эмчилж яагаад болохгvй гэж? гэсэн асуултыг єєртєє тавьсан байдаг. Тэгээд єєртєє нєлєєлєх томъёоллыг гаргасан байдаг. Эцэст нь ховс буюу аутогены бэлтгэлийн vр дvнг харьцуулаад vзэхэд яг л адилхан байжээ. Худал vгийг мянга дахин давтвал vнэн болдог гэдэг. Тэгвэл бид єєртєє “миний ой тогтоолт хамгийн сайн, миний ой тогтоолт сайн байна” гээд байвал энэ тушаал далд ухамсарт маань шингэж бидний ой сайжрах vндэслэлтэй.
Нийт євчний 70-80% та бидний сэтгэхvйтэй холбоотой байдаг. Тийм учраас аутогены бэлтгэл хийж хэвшснээр євчнєє ч анагаах боломжтой.
Гэхдээ аутгогены бэлтгэл хийхэд анхаарах зvйл байдаг. Єєртєє итгэлгvй, аливаа зvйлийг байнга муугаар бодож тєсєєлдєг хvмvvс байдаг. Тэд ямар нэгэн зvйл хийж эхлэхээсээ ємнє “яанаа, би vvнийг чадахгvй шvv дээ” гэсэн итгэл vнэмшилтэй байдаг. Тэгээд ч тэдний ихэнх ажил бvтэлгvйтдэг. Vг гэдэг асар их хvчтэй учраас бид єєртєє сєрєг утгатай vг хэзээ ч хэлж болохгvй. Єєрийнхєє хийх боломжтой юу ч хийсэн “би чадна” гэж хийвэл амжилтанд хvрэх 100%-ийн магадлалтай байдаг. Yvнийг Г.Шульцын шавь Линдеман 1972 онд баталсан. Усан онгоцны сvйрлээс болж маш олон хvн амиа алдсан байдаг. Манайд ч гэсэн жил болгон цасан шуурганаас болж хэн нэгэн малчин малтайгаа салхинд туугдаж, амиа алджээ гэсэн гунигтай мэдээ сонсогддог. Харин тэр хvмvvс амьд vлдэх боломж байгаагvй юм уу гэдэг асуулт гардаг. Тэгвэл ямарч хvн сэтгэл санаагаа эзэмдэж чадвал амьд гарч чадна гэдгийг батлахын тулд Линдеман Атлантын далайг ганцаархнаа хийлдэг завиар 72 хоногийн турш туулж гарсан байдаг юм. Ингэх vед нь хоёр удаа далайн шуурга болж, хоёр удаа завь нь хємєрсєн ажээ. Гэсэн ч гэсэн тэр “би Атлантын далайг туулж чадна, миний явах зvг єрнє зvг гэж” єєртєє мянга мянган удаа хэлж, мэдэрч чадсаны vр дvнд энэ зорилгодоо хvрсэн тvvхтэй. “Би чадна” гэдэг vгийг єєртєє vргэлж хэлж хэвшвэл хэн ч, хэзээ ч зорьсондоо хvрэх боломжтой.
Тєсєєлєх чадвар
Ой тогтоолтын дараагийн зарчим бол тєсєєлєх. Зарим хvмvvс “би тєсєєлж чадахгvй байна” гэж хэлдэг л дээ. Харин зарим хvмvvс маш сайн тєсєєлдєг. Энэ нь бидний нас, боловсрол, мэргэжил, ертєнцийг vзэх vзэлтэй холбоотой.
Бvхий л мэдээллийг цээжлэхдээ тєсєєлєх хэрэгтэй. Дєнгєж мєлхєж эхэлж байгаа хvvхэд гартаа тааралдсан бvхнийг барьж амандаа хийдэг. Эсвэл нvдэндээ харагдсан бvхнийг барих гэж тvvн рvv тэмvvлдэг. Энэ бол бидний ертєнцтєй танилцаж байгаа хамгийн эхний алхамууд. Энэ бvх мэдээлэл бидний тархинд гvн бат хадгалагдан vлддэг. Тэгэхээр бид цээжлэх гэж байгаа мэдээллээ аль болох бодитойгоор дvрслэн тєсєєлєх хэрэгтэй.
Бид сайн тєсєєлж чаддаг бол энэ чадвар маань айдас, сэтгэлийн хямралтай тэмцэх маш хvчтэй хэрэгсэл болдог. Хvн бvхэн хэзээ нэгэн цагт загнуулж байсан. Аав ээж, багш нартаа “Чи хичээлээ хийхгvй байна. Чи ажлаа муу хийж байна” гэж загнуулх vе зєндєє байсан. Тэр vед сэтгэлийн гvнд бул хар чулуу хуримтлагдсан л байсан байх. Энэ бул хар чулууг тэр чигээр нь тээгээд явах уу? Эсвэл авч хаях уу? гэвэл vтэр тvргэн авч хаях хэрэгтэй нь ойлгомжтой. Тэгвэл яаж тэр ачаанаас салах вэ? Энэ бол маш амархан. Таны хажууд загнаж байсан хvн байна гэж тєсєєлєєд яг одоо тэр таныг загнаж байна гэж бодоорой. Магадгvй яг тэр єнгєрсєн явдлаа санаарай. Та бухимдчихсан, сэтгэлээр уначихсан байж байгаа. Гэтэл тэр загнаж байгаа хvн чинь бие нь жижигрээд ирж байна гээд тєсєєл дєє. Тэгээд эрэгтэй хvн байсан бол хоолой нь шингэрээд хvvхнийх шиг болон хувирч байна гэж тєсєєл. Эмэгтэй хvн байсан бол хоолойн бvдvvрээд эрэгтэй хvнийх шиг болж байна гэж бод доо. Дараа нь тэр алиалагч шиг єнхєрєєд, алиалаад явчихаж байна. Одоо бухимдлаа анрзаараарай. Тэр байна уу? Алга болсон байгаа биз? Таны инээд хvрч байгаа биз? Магадгvй аймшигтай харагдаж байсан тэр хvн хvvхдээс жаахан, муур шиг, хvvхэлдэй шиг болчихоод хvн загнаад байхдаа яадаг юм бэ гэж бодогдоно биз дээ. Тэгэхээр бид даргаасаа айхаа болчихдог. Яг энэ аргыг хэрэглээд vзэх хэрэгтэй.
Японд бас нэг ийм туршилт хийсэн юм байна л даа. Шалгалтанд орохынх нь ємнє шалгалт авах єрєєнд нь багшийнх нь макетыг тавьчихдаг гэнэ. Тэгээд нєгєє шалгалтанд орох гэж байгаа оюутнууд макетэн багшийгаа сэтгэл ханатлаа, айдас бухидмлаа арилтал зоддог. Тэгж єєртєє итгэлтэй болж байгаа юм. Иймэрхvv байдлаар бид ирээдvйд болох гэж байгаа шалгалтаа тєсєєлєєлєєд, би ерєєсєє айхгvй гэсэн итгэл vнэмшилтэй болох юм бол дарга нар чинь, багш нар чинь ч та нарыг загнаж чадахгvй. Яагаад гэвэл тэд загнахаасаа ємнє биднийг хараад: ”За энэ чинь надад загнуулчих хvн мєн vv? биш vv? Гэж дотроо бодсон, бодоогvй ч гэсэн дотоод ухамсарт нь ямар нэгэн мэдрэмж явж байдаг. Тэгэхэд нь та єєртєє итгэлтэй загнуулахааргvй янзтай зогсож байвал тэд таныг загнаж чадахгvй л болов уу.
Биеэ тоосон, ихэмсэг, сэргэлэн хvмvvс ажлаа байнга амжуулаад, хэнээс ч хараат бус яваад, ямар нэгэн газрын дарга, лидер болчихсон тохиолдол зєндєє байдаг. Тэгвэл дарга болох, лидер болох энэ чадвар бид бvгдэнд байгаа. Яагаад гэвэл, энэ хорвоод мэндлэхдээ бvгд адилхан нvцгэн л тєрдєг биз дээ. Харин магадгvй 10,20, 30 жилийн дараа зарим нь дарга болчихсон байхад зарим нь бvр архичин болчихсон явж л байдаг.
Амьдралыг аль болох єнгєтєй талаас нь харж чадаж байвал бид бvхэн ирээдvйгээ гэрэл гэгээтэйгээр тєсєєлєх бvрэн боломжтой.
Бид бvгдээрээ таван мэдрэхvйн эрхтэнтэй. Тэднийгээ цээжлэх процессдоо аль болох жигд оролцуулах хэрэгтэй. Бид хардаг, амтладаг, vнэрлэдэг, сонсдог, бас арьс булчингаараа мэдэрдэг. Мєн зургаа дахь мэдрэхvй бидэнд байдаг боловч бараг мартагдсан. Бидний элэнц хуланц болсон чулуун зэвсгийн хvмvvсийн мэдрэхvй маш сайн хєгжсєн байжээ. Яагаад гэвэл тэд байгальтайгаа ойрхон байсан. Бvх зvйлээ мэдрэхvйн эрхтэнvvдээрээ хvлээн авч байсан. Харин бид хvсвэл энэ чадвараа сайжруулах боломжтой. дасгалууд байдаг бєгєєд эдгээрийг хийгээд байвал ой тогтоолтоо vлэмж сайжруулах боломжтой.
Хvн болгонд тохиолдсон байдаг л даа. Хэзээ нэгэн цагт ямар нэг юмны vнэрийг vнэртэх ч юм уу амтлаад, ямар нэг дуу сонсоод энэ зvйлийг чинь хэзээ билээ дээ идэж байсан юм байна шvv дээ. Эсвэл энэ дууг чинь хэзээ нэгэн цагт сонсож байсан юм байна шvv дээ гэсэн дурсамжууд тєрдєг. Харин яг хэзээ вэ гэдэг нь тодорхойгvй байдаг. Энэ жишээнээс харахад бидний хэзээ нэгэн цагт мэдэрсэн ямар нэгэн зvйл дурсамжийг маань сэргээдэг нь тодорхой болж байна.
Бидний мэдрэхvйн эрхтнvvдийн “хамтын ажиллагааг” синестези гэдэг. Мэдрэхvйн эрхтнvvд нь мэдээллийг нэгэн зэрэг хvлээн авч боловсруулах чадвартай хvмvvс байсан бєгєєд тэд бусдаас хавьгvй сайн ой тогтоолт эсвэл єєр ямар нэгэн авъяас чадвартай байжээ. Жишээлбэл, ямар ч дисконы газар ая явахад гэрэлтvvлэг нь аяныхаа хэмнэлд тохирч єнгєє єєрчилж байдаг. Энэ єнгєт хєгжмийг анх Оросын хєгжмийн зохиолч Скрябин зохиосон юм. Тэр хvн ямар хvн байсан бэ гэвэл аяыг єнгєний мэдрэмжээр хvлээж авдаг. Ямар ч дуу авиа тvvнд єнгєтєй харагддаг байжээ.
Ой тогтоолтын гайхамшиг болсон С.Шерешевский гэдэг хvн ЗХУ-д 20-р зуунд амьдардаг байсан. Тэр хvний ой тогтоолтонд ямар ч хязгаар байгаагvй учраас тэр 50, 100, хэд л бол хэдэн vг, тоо цээжлэх чадвартай байжээ. Мєн цаг хугацааны хувьд ч гэсэн тvvний ой тогтоолтонд хязгаар байгаагvй. 10.15 жилийн дараа тэр хvнээс 10.15 жилийн ємнєх зvйлсийг асуухад хариулж чаддаг байжээ. Та тэдэн оны, тэдэн сарын тэдэнд хэдэн цагт юу хийж байсан бэ гэж асуухад тэр жаахан бодолхийлснээ: “Аа тийм, 15 жилийн ємнє тантай энэ єрєєнд сууж байсан. Та тэгэхэд тийм єнгийн хувцас ємссєн байсан. Тэгээд надад ийм ийм vг хэлж байсан шvv дээ гэж 15 жилийн ємнєх бvх vгийг бvгдийг нь эхнээс нь аваад дуустал хэлж чаддаг байсан ажээ. Тэр хvний онцлог нь ой тогтоолтын гайхамшигт урлагийн эзэмшсэнд оршиж байсан. Шерешевскийн сургуульд нэгдvгээр ангиас нь эхлээд ой тогтоолтын урлагийн заадаг байжээ. Мєн тvvний мэдрэхvйн эрхтэн нь жигд хєгжсєн байдаг. Нэг удаа сэтгэл судлаач Выготский тvvнтэй хамт байж байгаад:
- Та сургуулиасаа гэр хvртлэх замаа олох уу? гэсэн чинь.
- Ололгvй яахав. Энэ хашаа бохир амттай хар ногоон єнгєєр будагдчихсан байна шvv дээ гэж хэлжээ. Мєн нэг удаа гудамжинд явж байгаад худалдагчаас цэцэг авах гэсэн чинь авч чадаагvй гэдэг. Яагаад гэвэл тэр худалдагчийн амнаас гарч байгаа vг нь муухай бохир єнгєтєй байсан гэдэг.
Ой тогтоолтын дараагийн зарчим буюу нийлэмжийн зарчим
Бидний цээжилж байгаа бvхэн хоорондоо уялдаа холбоотой. Бидний мэддэг зvйл хvлээн аван цээжилж байгаа мэдлэгтэй холбогддог. Нэгдvгээр ангийн сурагч эсвэл нэгдvгээр курсын оюутан эхэндээ юу ч мэдэхгvй байснаа хоёр гурван жилийн дараа суурь мэдлэгтэй болсны дараа vзсэн хичээлтэйгээ холбоотой шинэ материалыг маш амархан хvлээн авч, цээжлэх чадвартай болсон байдаг.
Аливаа зvйлийг сайн цээжилж суръя гэвэл цээжлэх гэж байгаа зvйлээ єєрийнхєє мэддэг мэдлэгтэйгээ ямар нэгэн хэлбэрээр холбож чаддаг байх хэрэгтэй. Дийлэнх хvмvvс єєрийн мэдэлгvй ямар нэгэн байдлаар ингэж чаддаг. Тухайлбал, утасны дугаар цээжлэх ч юм уу эсвэл хэн нэгнийг нэрийг цээжлэхдээ хvссэн хvсээгvй таньдаг хvнийхээ нэр, мэддэг утасны дугаар, он эсвэл тэмдэглэлт vйл явдлын он тоололтой зvйрлvvлэн цээжилдэг. Энэ чадвараа vргэлж хэрэглэж хэвшвэл бидний ой тогтоолт vлэмж сайжрах нь ойлгомжтой.
Дараагийн зарчим бол хэтрvvлэг
Хэтрvvлэг гэж юу вэ? Бидний сэтгэл хєдлєлтєй ямар нэгэн байдлаар холбоотой байдаг єдєр тутмынхаа ажлаа илvv сайн цээжлэхийн тулд сэтгэл хєдлєлєє аль болох идэвхтэй оролцуулах хэрэгтэй. Ингэж чадвал мартагдахааргvй цээжлэгдэнэ. Хамгийн амархан мартагддаг зvйл гэвэл сонирхолгvй хичээл. Уншаад байдаг л байдаг, уншаад л байдаг тэгээд нэг мэдэхэд унтчихсан байдаг.
Тєсєєлєєд vзье л дээ магадгvй бидний цээжлэх гээд байгаа мэдээлэл бодитой зvйл гээд бодчихоё. Бид бvгдээрээ л хvvхэлдэйн кинонд дуртай байсан. Хvvхэлдэйн кинонд амьгvй зvйл амилаад явж байдаг. Єєрийн гэсэн зан ааш, араншинтай болсон байдаг. Бидний тэр цээжлэх гэж байгаа зvйл маань яг иймэрхvv байдлаар амилсан байвал бvрэн боломжтой биз дээ. Яагаад гэвэл бид энэ бvхнийг тєсєєлж байгаа. Бидний тєсєєлєлийг хэн ч барьж чадахгvй. Бид хvссэн бvхнийгээ тєсєєлєх чадвартай.
Эсрэг хvйстэнтэй буюу секстэй холбоотой зvйл амархан тогтоогддог гэсэн дараагийн зарчим
Питер Равена гэдэг эрдэмтэн 1491 онд «Феникс» гэдэг номондоо: “Залуу минь, та ямарваа нэгэн зvйлийг цээжлэхийг хvсвэл эсрэг хvйстэнтэйгээ дуртай vйлдлээ хийж байна гэж тєсєєлєєд, тэр vйлдэлтэйгээ цээжлэхийг хvссэн мэдээллээ холбон цээжлээрэй” гэж зєвлєсєн байдаг. Эмэгтэйчvvд нь ямар нэгэн мэдээллийг цээжлэхийн тулд эрчvvдтэй холбож, эрчvvд нь эмэгтэйчvvдтэй холбож цээжлэх юм бол илvv амархан тогтоогддог гэсэн зарчим байгаа юм.
Гадаад vг цээжлэхдээ ямар нэгэн хvнтэй холбож цээжлэх хэрэгтэй.
Жишээ нь, муухай vгнvvдийг бодъё. Та бидний дайсан, хамгийн дургvй хvн хажууд сууж байна гэж тєсєєлєєд «бос суу», «бос суу» гээд удирдаж байгаа мэтээр тєсєєлєх юм бол хvссэн хvсээгvй ямар нэгэн сэтгэлийн таашаал хvртэнэ. Эмч болчихсон байна гээд тєсєєлєєд, хvнд хагалгаа хийж байна, хэвлийг нь зvсээд дотоод эрхтэнvvдийг нь нэг нэгээр нь нэрлээд байна гэж тєсєєлсєн ч болно.
Ой тогтоолтоо байнга цэнэглэвэл тэр маань хvссэн хvсээгvй сайжирна. Яагаад гэвэл бидний цээжлэх явдал бол ажил, энэ бол дадал. Бид нэгдvгээр ангидаа ороод уншиж, бичиж сурдаг. Харамсалтай нь манайд тєдийгvй дэлхийн боловсролын системд цээжлэх дадлыг эзэмшvvлэх тал дээр ерєєсєє анхаардаггvй. Магадгvй бид нэгдvгээр ангидаа цээжлэх дадлыг эзэмшчих юм бол бидний оюуны хєгжил эрс хурдацтай болж, 11 жилийн дотор сурах юмыг хэдхэн жилийн дотор сурч суут хvмvvсийн эгнээнд орох єргєн боломжтой. Тєсєєлєх чадвар, бидний сэтгэлийн хєдлєл маань суутнуудын чадвар гэж ойлгож болно.
Эйнштэйн єєрийнхєє нээлтийн яаж хийсэн бэ? Тэр та биднээс юугаараа ялгаатай юм бэ? Таван нас хvртлээ ярьж чаддаггvй, нэлээд тааруу сурдаг. Патентын товчооны жирийн ажилтан байсан. Харин тvvний хамгийн гол чадвар тvvний сэтгэлгээний хэлбэрт оршиж байжээ. Тэр тєсєєлєх чадвар, тєсєєлєх сэтгэлгээнийхээ тусламжтайгаар Харьцангуйн онолоо нээсэн байдаг. Тэр тєсєєлж, бvх зvйлийг бодитойгоор мэдэрч сэтгэдэг байсан.
Хvний сэтгэлгээий хэлбэр амжилтын vндэс болдог. Амжилтанд хvрсэн дэлхийн 500 хvнээс Наполеон Хилл судалгаа авсан байдаг. Мэдээж лидерийн сэтгэл зvйн онцлог шинжvvд ихэнхэд нь байсан. Гэхдээ тэд бvгдээрээ мэдрэмж, мэдэрхvйгээ маш сайн ашигладаг, зєн совиндоо итгэдэг байсан ажээ.
Марталт
Бид хvссэн хvсээгvй цээжилсэн зvйлээ мартдаг. Зарим хvмvvс: “Би хvссэн бvхнээ цээжлэх албагvй. Тархины ачаалал ихэснэ гэдэг. Энэ бол худлаа. Бидний тархины багтаамж асар их учраас хэзээ ч шавхагдахгvй.
Канадын мэдрэлийн мэс засалч У.Пенфилд 20-р зууны 70 аад оны vед татаж унадаг /эпилепси/ євчтэй хvмvvсийн тархин дахь уналтын голомтыг авах мэс засал хийдэг байсан. Тэдний чамархайн хэсэгт нь зvvгээр хатгаад тог залгахад тэр євчтєнvvд єнгєрсєн амьдралынхаа дурсамжуудыг маш тод, яг одоо болж байгаа юм шиг санаж чаддаг байсан юм. Нэгэн євчтєний дурсамжаас нь сонсоход: “Тэр дурсамжиндаа хvvхэд насандаа очсон байсан бєгєєд тэр vеийнхээ vйл явдлыг яг одоо болж байгаа юм шиг санаж байжээ. Дурсамжинд нь орой болж, ээж нь: “Миний хvv хоолоо ид” гэж дуудаж, нєгєє хvvхэд гэртээ ороход ээж нь ширээн дээр хоол хийгээд тавьсан байжээ.
Бид хэзээ нэгэн цагт хоромхон зуур харах сонсох мэтээр мэдэрсэн бvхнээ тогтоодог. Тэр бvх дурсамжууд бидний тархинд хадаглагдаж байдаг. Гагцхvv тэдний ихэнхийг эргэн санаж чаддаггvй. Харин сэтгэл санаагаа удирдах тусгай дасгалууд хийж сурвал санахыг хvссэн дурсамжаа сэргээн санах боломжтой.
Бидний оюун ухаан гэдэг бол гайхамшигтай зvйл. Гагхvv бид тэрийг бvрэн ашиглаж чаддаггvй. Хvсвэл vvнийг яаж ч хєгжvvлэх боломжтой. Энэ жишээг 1991 оноос хойш Англид явагдаж байгаа Дэлхийн дээр ой тогтоолтын аварга шалгаруулах тэмцээн дээрээс харж болно. Тэр тэмцээнд оролцогчид ихэнх нь жирийн хvмvvс байсан бєгєєд тэд єєрсдийгєє гайхамшигт хэмжээнд хvртэл хєгжvvлж чадсан байдаг. Ой тогтоолтын спортын тамирчид vг, тоо, тvvхт он тоолол, хvний нэр нvvрийг хэдэн зуу мянгаар нь цээжилж чаддаг. 2005 оны 8 сарын 13-с 15-ны хооронд Оксфордод энэ жилийн Ой тогтоолтын спортын аварга шалгаруулах тэмцээн явагдана
Манайд ч гэсэн Ой тогтоолтын спортын vндэс тавигдсан бєгєєд “Сэтгэшгvй ухаан” сургалтын тєвийн дэргэдэх “Дээд Оюун” клубын гишvvд энэ чиглэлээр бэлтгэгдэж байгаа билээ. Энэ клубын гишvvд 2005 оны 5 сарын 28, 29-нд Монголдоо Ой тогтоолтын анхны тэмцээнийг явуулсан юм. Уг тэмцээнд 100 vг, 100 тоо сонсож, харж, 45 хvний нvvр царай, 1 багц хєзєр /52 ширхэг/ цээжилж єрсєлдсєн. Нэг нэгж мэдээллийг цээжлэх хугацаа 5 секунд байсан бєгєєд 100 тоо эсвэл vгийг 500 секунд буюу 8 минут 20 секундэнд цээжилж байв.
«Сэтгэшгvй ухаан» тєвийн Ой ухаан сайжруулах тухай лекцээс тэмдэглэл хийсэн
Ж.Алтантуяа
How to Make Extra Money
Jennifer Winslow wanted to earn some extra cash without giving up the flexibility of working part time.
An avid cook, she and a friend initially planned to cater meals for busy families. When that turned out to be too time consuming, she tried baking. More than five years later, she has a thriving bakery business in Winslow, Maine (her husband's family has been in town a long time).
Now on her own, she supplies four restaurants with cakes and other sweets and makes desserts for individuals and weddings.
A growing number of Americans would like to follow Mrs. Winslow's example. Job loss, tighter credit and a renewed appreciation for savings is persuading more people to cut expenses.
But you can cut only so far. Two full years of recession have not left many unexamined family expenses. Meanwhile, prices -- from gasoline to utilities to food -- haven't fallen. And incomes, if you still have one, aren't exactly shooting through the roof. It's time to make some money.
Fortunately, there also are many ways to earn extra cash even when full-time jobs and extra shifts aren't an option. They include taking in boarders, starting a small business and getting paid for your opinion. Some of this work provides only a free meal and $10 fee but others, such as tutoring or selling Grandma's diamond broach, could be quite lucrative.
The key, according to Gail Cunningham, a spokeswoman for the National Foundation for Credit Counseling, is to "find your skill or what you think would be fun to do." She says, for example, someone with computer skills may want to teach a class, install computers or create Web sites.
"Think about what are people willing to pay for," says Ms. Cunningham. "Who do you know and how can you leverage existing relationships." For example, does your dentist need someone to clean the office or does your accountant need someone to cater the Christmas party?
1. Sell It: One of the fastest and easiest ways to get extra cash is to sell unwanted and unused stuff. And it's never been easier to make hundreds or even thousands of dollars. You could post a few signs in the neighborhood and sell everything at a Saturday garage sale or you could try the online route with services such as eBay or Craigslist.
Linda Lightman first tried eBay more than 10 years ago because she wanted to help her sons get more for their old videogames. It was so easy that the former lawyer started selling her old suits. Then, friends asked her to sell theirs.
Today, shoplindasstuff.com has 50 employees and expects to reach $7 million in sales this year on eBay. "The economy has been the perfect storm for my business," Ms. Lightman says. "More people need cash, and more people are looking for bargains."
Auction houses also are a popular place to sell potentially valuable items. Alexander Eblen, head of the jewelry and fine timepieces department at Leslie Hindman Auctioneers in Chicago, says people often don't realize the value of an old watch or grandmother's Art Deco jewelry. For example, a Tiffany broach recently sold for about $68,000.
Don't overlook some of the more mundane items, such as books and sports equipment. Many bookstores provide cash or store credits for "gently" used books. Similarly, stores like Play It Again Sports provide cash and store credits for gently used sports equipment. Check with local stores but they often need golf clubs, ice skates, lacrosse equipment and other gear.
2. Rent It: Your home, probably your biggest asset, is a potential source of extra cash. A growing number of people are renting out a room or grabbing a roommate for extra income. It's less difficult for residents in "destination" locations near colleges, resorts or cities to rent a room or even the house for a few weeks, months or long term.
Some homeowners prefer using a real-estate agent, others like finding renters themselves, online or through friends. Either way, it's crucial to vet the potential tenant and spell out expectations. Rents vary from a few hundred dollars to thousands in large cities.
Another option that's a longtime favorite of students and young adults is earning extra cash for house and pet sitting.
3. Say It: Many businesses are willing to reward individuals for taking opinion polls, testing products or being a secret shopper. The compensation varies, and it's crucial to avoid scams. Work only with reputable companies and avoid anything that requires a membership fee. One place to start is OpinionPlace.com, which lets poll participants choose Amazon.com gift cards, PayPal credits or American Airlines AAdvantage miles. There also are stores such as CVS, whose Advisor program provides consumers who complete surveys with ExtraBucks coupons.
People won't make much but they might have fun working in a focus group or evaluating products or services as a mystery shopper. Once again, watch out for scams. Don't pay any fees or respond to unsolicited emails. A good place to start is Volition.com or Mysteryshop.org, the Web site for the Mystery Shopping Providers Association.
4. Do It: One of the best ways to earn extra cash is by creating a business using existing skills and interests. An artist may teach a class, a photographer may do weddings and a sports enthusiast may referee or caddy.
"What are you volunteering for that you could get paid for?" asks Ms. Cunningham. She says it could be as simple as getting paid for office work or watching your child's classmate after school.
One of the most popular and lucrative part-time jobs is to tutor, either for a college-prep class or a specific subject. Typical pay ranges from $30 to more than $100 an hour, depending on where you live.
Mrs. Winslow always loved to cook. "People would always ask me if I could bring the dessert if I was going somewhere for dinner," she says.
A master at multitasking, she works about 20 hours a week for Jennifer's Edibles. Her advice: "Start small and do things that are manageable. Don't get so overwhelmed that you want to quit."
An avid cook, she and a friend initially planned to cater meals for busy families. When that turned out to be too time consuming, she tried baking. More than five years later, she has a thriving bakery business in Winslow, Maine (her husband's family has been in town a long time).
Now on her own, she supplies four restaurants with cakes and other sweets and makes desserts for individuals and weddings.
A growing number of Americans would like to follow Mrs. Winslow's example. Job loss, tighter credit and a renewed appreciation for savings is persuading more people to cut expenses.
But you can cut only so far. Two full years of recession have not left many unexamined family expenses. Meanwhile, prices -- from gasoline to utilities to food -- haven't fallen. And incomes, if you still have one, aren't exactly shooting through the roof. It's time to make some money.
Fortunately, there also are many ways to earn extra cash even when full-time jobs and extra shifts aren't an option. They include taking in boarders, starting a small business and getting paid for your opinion. Some of this work provides only a free meal and $10 fee but others, such as tutoring or selling Grandma's diamond broach, could be quite lucrative.
The key, according to Gail Cunningham, a spokeswoman for the National Foundation for Credit Counseling, is to "find your skill or what you think would be fun to do." She says, for example, someone with computer skills may want to teach a class, install computers or create Web sites.
"Think about what are people willing to pay for," says Ms. Cunningham. "Who do you know and how can you leverage existing relationships." For example, does your dentist need someone to clean the office or does your accountant need someone to cater the Christmas party?
1. Sell It: One of the fastest and easiest ways to get extra cash is to sell unwanted and unused stuff. And it's never been easier to make hundreds or even thousands of dollars. You could post a few signs in the neighborhood and sell everything at a Saturday garage sale or you could try the online route with services such as eBay or Craigslist.
Linda Lightman first tried eBay more than 10 years ago because she wanted to help her sons get more for their old videogames. It was so easy that the former lawyer started selling her old suits. Then, friends asked her to sell theirs.
Today, shoplindasstuff.com has 50 employees and expects to reach $7 million in sales this year on eBay. "The economy has been the perfect storm for my business," Ms. Lightman says. "More people need cash, and more people are looking for bargains."
Auction houses also are a popular place to sell potentially valuable items. Alexander Eblen, head of the jewelry and fine timepieces department at Leslie Hindman Auctioneers in Chicago, says people often don't realize the value of an old watch or grandmother's Art Deco jewelry. For example, a Tiffany broach recently sold for about $68,000.
Don't overlook some of the more mundane items, such as books and sports equipment. Many bookstores provide cash or store credits for "gently" used books. Similarly, stores like Play It Again Sports provide cash and store credits for gently used sports equipment. Check with local stores but they often need golf clubs, ice skates, lacrosse equipment and other gear.
2. Rent It: Your home, probably your biggest asset, is a potential source of extra cash. A growing number of people are renting out a room or grabbing a roommate for extra income. It's less difficult for residents in "destination" locations near colleges, resorts or cities to rent a room or even the house for a few weeks, months or long term.
Some homeowners prefer using a real-estate agent, others like finding renters themselves, online or through friends. Either way, it's crucial to vet the potential tenant and spell out expectations. Rents vary from a few hundred dollars to thousands in large cities.
Another option that's a longtime favorite of students and young adults is earning extra cash for house and pet sitting.
3. Say It: Many businesses are willing to reward individuals for taking opinion polls, testing products or being a secret shopper. The compensation varies, and it's crucial to avoid scams. Work only with reputable companies and avoid anything that requires a membership fee. One place to start is OpinionPlace.com, which lets poll participants choose Amazon.com gift cards, PayPal credits or American Airlines AAdvantage miles. There also are stores such as CVS, whose Advisor program provides consumers who complete surveys with ExtraBucks coupons.
People won't make much but they might have fun working in a focus group or evaluating products or services as a mystery shopper. Once again, watch out for scams. Don't pay any fees or respond to unsolicited emails. A good place to start is Volition.com or Mysteryshop.org, the Web site for the Mystery Shopping Providers Association.
4. Do It: One of the best ways to earn extra cash is by creating a business using existing skills and interests. An artist may teach a class, a photographer may do weddings and a sports enthusiast may referee or caddy.
"What are you volunteering for that you could get paid for?" asks Ms. Cunningham. She says it could be as simple as getting paid for office work or watching your child's classmate after school.
One of the most popular and lucrative part-time jobs is to tutor, either for a college-prep class or a specific subject. Typical pay ranges from $30 to more than $100 an hour, depending on where you live.
Mrs. Winslow always loved to cook. "People would always ask me if I could bring the dessert if I was going somewhere for dinner," she says.
A master at multitasking, she works about 20 hours a week for Jennifer's Edibles. Her advice: "Start small and do things that are manageable. Don't get so overwhelmed that you want to quit."
Friday, January 22, 2010
Та Ой Ухаанаа Сайжруулж Чадна!
Бид бvхэн насан туршдаа маш их хэмжээний бvх тєрлийн мэдээлэл цээжилдэг. Гэтэл заримдаа бараг хэрэггvй зvйлээ маш сайн цээжилчихсэн байхад, заримдаа маш чухал мэдээллийг хичнээн оролдоод ч цээжилж чадахгvй тохиолдол гардаг. Зарим хvмvvс нэг сонсоод л хэрэгтэй гэсэн бvхнээ тогтоочихсон байхад, зарим нь хичнээн оролдсон ч тэгэж чаддаггvй.
Тэгэхээр гайхамшигт ойтой хvмvvс яаж цээжилдэг вэ? Гайхмшигт ой тогтоолт бол бараг хvн бvхний ээмшихийг хvссэн чадвар.
Тийм ой тогтоолттой болоход тийм хэцvv гэж vv? Yгvй ээ, энэ бол хэцvv бишээ. Энэ vгийг маш итгэлтэй хэлж байсан хvн бол "Сэтгэшгvй ухаан" тєвийн захирал Д.Эрдэнэбаатар. Тэр єєрийн судалж мэдсэн туршлага дээрээ vндэслээд хvн оюун ухаанаа єєрєє удирдаж, єєрєє санаж сэрж явах учиртай, ой тогтоолтоо байнга сэргээж сайжруулж чадвал хvн гайхамшигтай vр дvнд хvрдэг юмаа гэдгийг баталж чадсан юм. Тиймээс ч тэр ой тогтоолтын талаар маш гайхамшигтай лекц уншсаныг уншигчиддаа хvргэж байна. Та бидний хэн ч энэ чадварыг эзэмших боломжтой.
Ой тогтоолт нь бидний оюуны чадавхийн суурь мєн. Бидний энэ суурь бат бєх байх тусмаа зорилгодоо хvрэх боломж маань эрс нэмэгдэнэ. Тэгвэл энэ сууриа батжуулах єєрєєр хэлбэл, ой тогтоолтоо сайжруулах аргуудын талаар "Сэтгэшгvй ухаан" тєвийн Д.Эрдэнэбаатар багшийн яриаг хvргье.
Д.Эрдэнэбаатар:
Бvх хvн хоёр гар, хоёр хєл, хоёр нvд, хоёр чихтэй. Гэтэл ганц толгой, ганц тархитай гэж бид боддог. Гэтэл тархи маань баруун болон зvvн тал бємбєлєгvvдтэй. Бидний цээжлэх “ажилд” энэ хоёр маань хоёулаа тодорхой vvрэг гvйтэтгэдэг. Зvvн тал бємбєлєг бидний логик сэтгэлгээ, яриа, тоотой хийх vйлдлvvдийг хариуцдаг. Та биднийг бага балчираас авахуулаад эцэг эх, багш нар маань “бодооч, сэтгээч” гэж бишгvй л хэлдэг байсан. Тэдний зэмлэлийн vр дvнд бид магадгvй харьцангуй сайн сэтгэж бодож сурсан.
Харин тэгвэл баруун тал бємбєлєгний vйл ажиллагаа гэж юу вэ?
Энэ бол бидний тєсєєлєх, мэдрэх, єнгє ялгах, аливаа зvйлийн хэмжээг тодорхойлох чадвар. Харамсалтай нь баруун тал бємбєлєгнийхєє чадваруудыг ихэнх хvн хєгжvvлэхэд анхаардаггvй. Эцэг эх, багш нар “за миний хvv тєсєєлєлдєє, мэдрээд vз дээ” гэж хэлдэггvй. Тэгвэл баруун тал бємбєлєгний vйл ажиллаагаа хvний цээжлэх чадварт асар их нєлєєтєй. Хоёр гартай мєртлєє ганц гараараа юм хийдэг хvн шиг ихэнх хvмvvс зєвхєн зvvн тал бємбєлєгєєрєє цээжилдэг гэж хэлж болно. Харин тархиныхаа хоёр тал бємбєлєгийг цээжлэх процессдоо идэвхтэй ашигласанаар оюуны чадвар эрс сайжирна.
ОЙ ТОГТООЛТЫН ЗАРЧМУУдЫН ТАЛААР
Сэтгэл судлаачдын тогтоосон ой тогтоолтын зарчмууд гэж байдаг. Эдгээр зарчмууд нь бидний ой тогтоолтын чанарыг тодорхойлдог бєгєєд эдгээрийг баримтлахад тусгай дасгал хийгээгvй ч гэсэн бидний цээжлэх чадвар vлэмж нэмэгдэнэ. Нэлээн олон зарчим байдаг учраас заримых нь талаар ярья.
Сэтгэл санаагаа удирдах
Аливаа мэдээллийг хvссэн цагтаа цээжлэхийн тулд хамгийн тvрvvнд сэтгэл санаагаа удирдаж чаддаг байх хэрэгтэй. Энэ бол хамгийн гол асуудал
Хvн бvхэн хэзээ нэгэн цагт, ямар нэгэн байдлаар сандарсан тохиолдол байдаг. Шалгалт шvvлэг єгєхєд сайн уншаагvйгээс эсвэл єєр ямар нэгэн шалтгаанаас болж мэддэг юмаа багш нарынхаа ємнє ярьж чадахгvй болчихдог. Мєн шинэ зvйлийг цээжилж чадахгvй тохиолдлууд ч байдаг. Тэгвэл бид тайвшрах дасгалуудыг хийснээр асар богино хугацаанд єєрийнхєє сэтгэл санааг эзэмдэх чадвартай болно.
Манайд бясалгалын олон урсгал орж ирсэнийг бид мэднэ. Тэд сэтгэл санаагаа ямар нэг зvйл дээр /цэцэг, лаа, амьсгал г.м/ тєвлєрvvлэн тайвшрах зорилготой байдаг. Тэгвэл “Сэтгэшгvй ухаан” тєвийн хичээл дээр тайвшрахын тулд аутогены бэлтгэлийг хийдэг. Энэ бол 1931 онд германы эрдэмтэн Г.Шульц гэдэг хvн зохиосон vгээр єєрийнхєє сэтгэл санаа буюу биеийг удирдах аргачлал юм. Г.Шульц Энэтхэгийн йогийн янз бvрийн бясалгалын урсгалууд, мєн 18, 19-р зуунд европод тvгэн дэлгэрч байсан месмеризм буюу ховсдох аргуудыг судалсан байдаг. Тэгээд хэрэв эмч хэн нэгэн хvнд vгээр vйлчилж, эдгээж чадаж байгаа бол тэр хvн єєрєє єєртєє эмчийн хэлж байгаа vгнvvдийг хэлээд єєрийгєє эмчилж яагаад болохгvй гэж? гэсэн асуултыг єєртєє тавьсан байдаг. Тэгээд єєртєє нєлєєлєх томъёоллыг гаргасан байдаг. Эцэст нь ховс буюу аутогены бэлтгэлийн vр дvнг харьцуулаад vзэхэд яг л адилхан байжээ. Худал vгийг мянга дахин давтвал vнэн болдог гэдэг. Тэгвэл бид єєртєє “миний ой тогтоолт хамгийн сайн, миний ой тогтоолт сайн байна” гээд байвал энэ тушаал далд ухамсарт маань шингэж бидний ой сайжрах vндэслэлтэй.
Нийт євчний 70-80% та бидний сэтгэхvйтэй холбоотой байдаг. Тийм учраас аутогены бэлтгэл хийж хэвшснээр євчнєє ч анагаах боломжтой.
Гэхдээ аутгогены бэлтгэл хийхэд анхаарах зvйл байдаг. Єєртєє итгэлгvй, аливаа зvйлийг байнга муугаар бодож тєсєєлдєг хvмvvс байдаг. Тэд ямар нэгэн зvйл хийж эхлэхээсээ ємнє “яанаа, би vvнийг чадахгvй шvv дээ” гэсэн итгэл vнэмшилтэй байдаг. Тэгээд ч тэдний ихэнх ажил бvтэлгvйтдэг. Vг гэдэг асар их хvчтэй учраас бид єєртєє сєрєг утгатай vг хэзээ ч хэлж болохгvй. Єєрийнхєє хийх боломжтой юу ч хийсэн “би чадна” гэж хийвэл амжилтанд хvрэх 100%-ийн магадлалтай байдаг. Yvнийг Г.Шульцын шавь Линдеман 1972 онд баталсан. Усан онгоцны сvйрлээс болж маш олон хvн амиа алдсан байдаг. Манайд ч гэсэн жил болгон цасан шуурганаас болж хэн нэгэн малчин малтайгаа салхинд туугдаж, амиа алджээ гэсэн гунигтай мэдээ сонсогддог. Харин тэр хvмvvс амьд vлдэх боломж байгаагvй юм уу гэдэг асуулт гардаг. Тэгвэл ямарч хvн сэтгэл санаагаа эзэмдэж чадвал амьд гарч чадна гэдгийг батлахын тулд Линдеман Атлантын далайг ганцаархнаа хийлдэг завиар 72 хоногийн турш туулж гарсан байдаг юм. Ингэх vед нь хоёр удаа далайн шуурга болж, хоёр удаа завь нь хємєрсєн ажээ. Гэсэн ч гэсэн тэр “би Атлантын далайг туулж чадна, миний явах зvг єрнє зvг гэж” єєртєє мянга мянган удаа хэлж, мэдэрч чадсаны vр дvнд энэ зорилгодоо хvрсэн тvvхтэй. “Би чадна” гэдэг vгийг єєртєє vргэлж хэлж хэвшвэл хэн ч, хэзээ ч зорьсондоо хvрэх боломжтой.
Тєсєєлєх чадвар
Ой тогтоолтын дараагийн зарчим бол тєсєєлєх. Зарим хvмvvс “би тєсєєлж чадахгvй байна” гэж хэлдэг л дээ. Харин зарим хvмvvс маш сайн тєсєєлдєг. Энэ нь бидний нас, боловсрол, мэргэжил, ертєнцийг vзэх vзэлтэй холбоотой.
Бvхий л мэдээллийг цээжлэхдээ тєсєєлєх хэрэгтэй. Дєнгєж мєлхєж эхэлж байгаа хvvхэд гартаа тааралдсан бvхнийг барьж амандаа хийдэг. Эсвэл нvдэндээ харагдсан бvхнийг барих гэж тvvн рvv тэмvvлдэг. Энэ бол бидний ертєнцтєй танилцаж байгаа хамгийн эхний алхамууд. Энэ бvх мэдээлэл бидний тархинд гvн бат хадгалагдан vлддэг. Тэгэхээр бид цээжлэх гэж байгаа мэдээллээ аль болох бодитойгоор дvрслэн тєсєєлєх хэрэгтэй.
Бид сайн тєсєєлж чаддаг бол энэ чадвар маань айдас, сэтгэлийн хямралтай тэмцэх маш хvчтэй хэрэгсэл болдог. Хvн бvхэн хэзээ нэгэн цагт загнуулж байсан. Аав ээж, багш нартаа “Чи хичээлээ хийхгvй байна. Чи ажлаа муу хийж байна” гэж загнуулх vе зєндєє байсан. Тэр vед сэтгэлийн гvнд бул хар чулуу хуримтлагдсан л байсан байх. Энэ бул хар чулууг тэр чигээр нь тээгээд явах уу? Эсвэл авч хаях уу? гэвэл vтэр тvргэн авч хаях хэрэгтэй нь ойлгомжтой. Тэгвэл яаж тэр ачаанаас салах вэ? Энэ бол маш амархан. Таны хажууд загнаж байсан хvн байна гэж тєсєєлєєд яг одоо тэр таныг загнаж байна гэж бодоорой. Магадгvй яг тэр єнгєрсєн явдлаа санаарай. Та бухимдчихсан, сэтгэлээр уначихсан байж байгаа. Гэтэл тэр загнаж байгаа хvн чинь бие нь жижигрээд ирж байна гээд тєсєєл дєє. Тэгээд эрэгтэй хvн байсан бол хоолой нь шингэрээд хvvхнийх шиг болон хувирч байна гэж тєсєєл. Эмэгтэй хvн байсан бол хоолойн бvдvvрээд эрэгтэй хvнийх шиг болж байна гэж бод доо. Дараа нь тэр алиалагч шиг єнхєрєєд, алиалаад явчихаж байна. Одоо бухимдлаа анрзаараарай. Тэр байна уу? Алга болсон байгаа биз? Таны инээд хvрч байгаа биз? Магадгvй аймшигтай харагдаж байсан тэр хvн хvvхдээс жаахан, муур шиг, хvvхэлдэй шиг болчихоод хvн загнаад байхдаа яадаг юм бэ гэж бодогдоно биз дээ. Тэгэхээр бид даргаасаа айхаа болчихдог. Яг энэ аргыг хэрэглээд vзэх хэрэгтэй.
Японд бас нэг ийм туршилт хийсэн юм байна л даа. Шалгалтанд орохынх нь ємнє шалгалт авах єрєєнд нь багшийнх нь макетыг тавьчихдаг гэнэ. Тэгээд нєгєє шалгалтанд орох гэж байгаа оюутнууд макетэн багшийгаа сэтгэл ханатлаа, айдас бухидмлаа арилтал зоддог. Тэгж єєртєє итгэлтэй болж байгаа юм. Иймэрхvv байдлаар бид ирээдvйд болох гэж байгаа шалгалтаа тєсєєлєєлєєд, би ерєєсєє айхгvй гэсэн итгэл vнэмшилтэй болох юм бол дарга нар чинь, багш нар чинь ч та нарыг загнаж чадахгvй. Яагаад гэвэл тэд загнахаасаа ємнє биднийг хараад: ”За энэ чинь надад загнуулчих хvн мєн vv? биш vv? Гэж дотроо бодсон, бодоогvй ч гэсэн дотоод ухамсарт нь ямар нэгэн мэдрэмж явж байдаг. Тэгэхэд нь та єєртєє итгэлтэй загнуулахааргvй янзтай зогсож байвал тэд таныг загнаж чадахгvй л болов уу.
Биеэ тоосон, ихэмсэг, сэргэлэн хvмvvс ажлаа байнга амжуулаад, хэнээс ч хараат бус яваад, ямар нэгэн газрын дарга, лидер болчихсон тохиолдол зєндєє байдаг. Тэгвэл дарга болох, лидер болох энэ чадвар бид бvгдэнд байгаа. Яагаад гэвэл, энэ хорвоод мэндлэхдээ бvгд адилхан нvцгэн л тєрдєг биз дээ. Харин магадгvй 10,20, 30 жилийн дараа зарим нь дарга болчихсон байхад зарим нь бvр архичин болчихсон явж л байдаг.
Амьдралыг аль болох єнгєтєй талаас нь харж чадаж байвал бид бvхэн ирээдvйгээ гэрэл гэгээтэйгээр тєсєєлєх бvрэн боломжтой.
Бид бvгдээрээ таван мэдрэхvйн эрхтэнтэй. Тэднийгээ цээжлэх процессдоо аль болох жигд оролцуулах хэрэгтэй. Бид хардаг, амтладаг, vнэрлэдэг, сонсдог, бас арьс булчингаараа мэдэрдэг. Мєн зургаа дахь мэдрэхvй бидэнд байдаг боловч бараг мартагдсан. Бидний элэнц хуланц болсон чулуун зэвсгийн хvмvvсийн мэдрэхvй маш сайн хєгжсєн байжээ. Яагаад гэвэл тэд байгальтайгаа ойрхон байсан. Бvх зvйлээ мэдрэхvйн эрхтэнvvдээрээ хvлээн авч байсан. Харин бид хvсвэл энэ чадвараа сайжруулах боломжтой. дасгалууд байдаг бєгєєд эдгээрийг хийгээд байвал ой тогтоолтоо vлэмж сайжруулах боломжтой.
Хvн болгонд тохиолдсон байдаг л даа. Хэзээ нэгэн цагт ямар нэг юмны vнэрийг vнэртэх ч юм уу амтлаад, ямар нэг дуу сонсоод энэ зvйлийг чинь хэзээ билээ дээ идэж байсан юм байна шvv дээ. Эсвэл энэ дууг чинь хэзээ нэгэн цагт сонсож байсан юм байна шvv дээ гэсэн дурсамжууд тєрдєг. Харин яг хэзээ вэ гэдэг нь тодорхойгvй байдаг. Энэ жишээнээс харахад бидний хэзээ нэгэн цагт мэдэрсэн ямар нэгэн зvйл дурсамжийг маань сэргээдэг нь тодорхой болж байна.
Бидний мэдрэхvйн эрхтнvvдийн “хамтын ажиллагааг” синестези гэдэг. Мэдрэхvйн эрхтнvvд нь мэдээллийг нэгэн зэрэг хvлээн авч боловсруулах чадвартай хvмvvс байсан бєгєєд тэд бусдаас хавьгvй сайн ой тогтоолт эсвэл єєр ямар нэгэн авъяас чадвартай байжээ. Жишээлбэл, ямар ч дисконы газар ая явахад гэрэлтvvлэг нь аяныхаа хэмнэлд тохирч єнгєє єєрчилж байдаг. Энэ єнгєт хєгжмийг анх Оросын хєгжмийн зохиолч Скрябин зохиосон юм. Тэр хvн ямар хvн байсан бэ гэвэл аяыг єнгєний мэдрэмжээр хvлээж авдаг. Ямар ч дуу авиа тvvнд єнгєтєй харагддаг байжээ.
Ой тогтоолтын гайхамшиг болсон С.Шерешевский гэдэг хvн ЗХУ-д 20-р зуунд амьдардаг байсан. Тэр хvний ой тогтоолтонд ямар ч хязгаар байгаагvй учраас тэр 50, 100, хэд л бол хэдэн vг, тоо цээжлэх чадвартай байжээ. Мєн цаг хугацааны хувьд ч гэсэн тvvний ой тогтоолтонд хязгаар байгаагvй. 10.15 жилийн дараа тэр хvнээс 10.15 жилийн ємнєх зvйлсийг асуухад хариулж чаддаг байжээ. Та тэдэн оны, тэдэн сарын тэдэнд хэдэн цагт юу хийж байсан бэ гэж асуухад тэр жаахан бодолхийлснээ: “Аа тийм, 15 жилийн ємнє тантай энэ єрєєнд сууж байсан. Та тэгэхэд тийм єнгийн хувцас ємссєн байсан. Тэгээд надад ийм ийм vг хэлж байсан шvv дээ гэж 15 жилийн ємнєх бvх vгийг бvгдийг нь эхнээс нь аваад дуустал хэлж чаддаг байсан ажээ. Тэр хvний онцлог нь ой тогтоолтын гайхамшигт урлагийн эзэмшсэнд оршиж байсан. Шерешевскийн сургуульд нэгдvгээр ангиас нь эхлээд ой тогтоолтын урлагийн заадаг байжээ. Мєн тvvний мэдрэхvйн эрхтэн нь жигд хєгжсєн байдаг. Нэг удаа сэтгэл судлаач Выготский тvvнтэй хамт байж байгаад:
- Та сургуулиасаа гэр хvртлэх замаа олох уу? гэсэн чинь.
- Ололгvй яахав. Энэ хашаа бохир амттай хар ногоон єнгєєр будагдчихсан байна шvv дээ гэж хэлжээ. Мєн нэг удаа гудамжинд явж байгаад худалдагчаас цэцэг авах гэсэн чинь авч чадаагvй гэдэг. Яагаад гэвэл тэр худалдагчийн амнаас гарч байгаа vг нь муухай бохир єнгєтєй байсан гэдэг.
Ой тогтоолтын дараагийн зарчим буюу нийлэмжийн зарчим
Бидний цээжилж байгаа бvхэн хоорондоо уялдаа холбоотой. Бидний мэддэг зvйл хvлээн аван цээжилж байгаа мэдлэгтэй холбогддог. Нэгдvгээр ангийн сурагч эсвэл нэгдvгээр курсын оюутан эхэндээ юу ч мэдэхгvй байснаа хоёр гурван жилийн дараа суурь мэдлэгтэй болсны дараа vзсэн хичээлтэйгээ холбоотой шинэ материалыг маш амархан хvлээн авч, цээжлэх чадвартай болсон байдаг.
Аливаа зvйлийг сайн цээжилж суръя гэвэл цээжлэх гэж байгаа зvйлээ єєрийнхєє мэддэг мэдлэгтэйгээ ямар нэгэн хэлбэрээр холбож чаддаг байх хэрэгтэй. Дийлэнх хvмvvс єєрийн мэдэлгvй ямар нэгэн байдлаар ингэж чаддаг. Тухайлбал, утасны дугаар цээжлэх ч юм уу эсвэл хэн нэгнийг нэрийг цээжлэхдээ хvссэн хvсээгvй таньдаг хvнийхээ нэр, мэддэг утасны дугаар, он эсвэл тэмдэглэлт vйл явдлын он тоололтой зvйрлvvлэн цээжилдэг. Энэ чадвараа vргэлж хэрэглэж хэвшвэл бидний ой тогтоолт vлэмж сайжрах нь ойлгомжтой.
Дараагийн зарчим бол хэтрvvлэг
Хэтрvvлэг гэж юу вэ? Бидний сэтгэл хєдлєлтєй ямар нэгэн байдлаар холбоотой байдаг єдєр тутмынхаа ажлаа илvv сайн цээжлэхийн тулд сэтгэл хєдлєлєє аль болох идэвхтэй оролцуулах хэрэгтэй. Ингэж чадвал мартагдахааргvй цээжлэгдэнэ. Хамгийн амархан мартагддаг зvйл гэвэл сонирхолгvй хичээл. Уншаад байдаг л байдаг, уншаад л байдаг тэгээд нэг мэдэхэд унтчихсан байдаг.
Тєсєєлєєд vзье л дээ магадгvй бидний цээжлэх гээд байгаа мэдээлэл бодитой зvйл гээд бодчихоё. Бид бvгдээрээ л хvvхэлдэйн кинонд дуртай байсан. Хvvхэлдэйн кинонд амьгvй зvйл амилаад явж байдаг. Єєрийн гэсэн зан ааш, араншинтай болсон байдаг. Бидний тэр цээжлэх гэж байгаа зvйл маань яг иймэрхvv байдлаар амилсан байвал бvрэн боломжтой биз дээ. Яагаад гэвэл бид энэ бvхнийг тєсєєлж байгаа. Бидний тєсєєлєлийг хэн ч барьж чадахгvй. Бид хvссэн бvхнийгээ тєсєєлєх чадвартай.
Эсрэг хvйстэнтэй буюу секстэй холбоотой зvйл амархан тогтоогддог гэсэн дараагийн зарчим
Питер Равена гэдэг эрдэмтэн 1491 онд «Феникс» гэдэг номондоо: “Залуу минь, та ямарваа нэгэн зvйлийг цээжлэхийг хvсвэл эсрэг хvйстэнтэйгээ дуртай vйлдлээ хийж байна гэж тєсєєлєєд, тэр vйлдэлтэйгээ цээжлэхийг хvссэн мэдээллээ холбон цээжлээрэй” гэж зєвлєсєн байдаг. Эмэгтэйчvvд нь ямар нэгэн мэдээллийг цээжлэхийн тулд эрчvvдтэй холбож, эрчvvд нь эмэгтэйчvvдтэй холбож цээжлэх юм бол илvv амархан тогтоогддог гэсэн зарчим байгаа юм.
Гадаад vг цээжлэхдээ ямар нэгэн хvнтэй холбож цээжлэх хэрэгтэй.
Жишээ нь, муухай vгнvvдийг бодъё. Та бидний дайсан, хамгийн дургvй хvн хажууд сууж байна гэж тєсєєлєєд «бос суу», «бос суу» гээд удирдаж байгаа мэтээр тєсєєлєх юм бол хvссэн хvсээгvй ямар нэгэн сэтгэлийн таашаал хvртэнэ. Эмч болчихсон байна гээд тєсєєлєєд, хvнд хагалгаа хийж байна, хэвлийг нь зvсээд дотоод эрхтэнvvдийг нь нэг нэгээр нь нэрлээд байна гэж тєсєєлсєн ч болно.
Ой тогтоолтоо байнга цэнэглэвэл тэр маань хvссэн хvсээгvй сайжирна. Яагаад гэвэл бидний цээжлэх явдал бол ажил, энэ бол дадал. Бид нэгдvгээр ангидаа ороод уншиж, бичиж сурдаг. Харамсалтай нь манайд тєдийгvй дэлхийн боловсролын системд цээжлэх дадлыг эзэмшvvлэх тал дээр ерєєсєє анхаардаггvй. Магадгvй бид нэгдvгээр ангидаа цээжлэх дадлыг эзэмшчих юм бол бидний оюуны хєгжил эрс хурдацтай болж, 11 жилийн дотор сурах юмыг хэдхэн жилийн дотор сурч суут хvмvvсийн эгнээнд орох єргєн боломжтой. Тєсєєлєх чадвар, бидний сэтгэлийн хєдлєл маань суутнуудын чадвар гэж ойлгож болно.
Эйнштэйн єєрийнхєє нээлтийн яаж хийсэн бэ? Тэр та биднээс юугаараа ялгаатай юм бэ? Таван нас хvртлээ ярьж чаддаггvй, нэлээд тааруу сурдаг. Патентын товчооны жирийн ажилтан байсан. Харин тvvний хамгийн гол чадвар тvvний сэтгэлгээний хэлбэрт оршиж байжээ. Тэр тєсєєлєх чадвар, тєсєєлєх сэтгэлгээнийхээ тусламжтайгаар Харьцангуйн онолоо нээсэн байдаг. Тэр тєсєєлж, бvх зvйлийг бодитойгоор мэдэрч сэтгэдэг байсан.
Хvний сэтгэлгээий хэлбэр амжилтын vндэс болдог. Амжилтанд хvрсэн дэлхийн 500 хvнээс Наполеон Хилл судалгаа авсан байдаг. Мэдээж лидерийн сэтгэл зvйн онцлог шинжvvд ихэнхэд нь байсан. Гэхдээ тэд бvгдээрээ мэдрэмж, мэдэрхvйгээ маш сайн ашигладаг, зєн совиндоо итгэдэг байсан ажээ.
Марталт
Бид хvссэн хvсээгvй цээжилсэн зvйлээ мартдаг. Зарим хvмvvс: “Би хvссэн бvхнээ цээжлэх албагvй. Тархины ачаалал ихэснэ гэдэг. Энэ бол худлаа. Бидний тархины багтаамж асар их учраас хэзээ ч шавхагдахгvй.
Канадын мэдрэлийн мэс засалч У.Пенфилд 20-р зууны 70 аад оны vед татаж унадаг /эпилепси/ євчтэй хvмvvсийн тархин дахь уналтын голомтыг авах мэс засал хийдэг байсан. Тэдний чамархайн хэсэгт нь зvvгээр хатгаад тог залгахад тэр євчтєнvvд єнгєрсєн амьдралынхаа дурсамжуудыг маш тод, яг одоо болж байгаа юм шиг санаж чаддаг байсан юм. Нэгэн євчтєний дурсамжаас нь сонсоход: “Тэр дурсамжиндаа хvvхэд насандаа очсон байсан бєгєєд тэр vеийнхээ vйл явдлыг яг одоо болж байгаа юм шиг санаж байжээ. Дурсамжинд нь орой болж, ээж нь: “Миний хvv хоолоо ид” гэж дуудаж, нєгєє хvvхэд гэртээ ороход ээж нь ширээн дээр хоол хийгээд тавьсан байжээ.
Бид хэзээ нэгэн цагт хоромхон зуур харах сонсох мэтээр мэдэрсэн бvхнээ тогтоодог. Тэр бvх дурсамжууд бидний тархинд хадаглагдаж байдаг. Гагцхvv тэдний ихэнхийг эргэн санаж чаддаггvй. Харин сэтгэл санаагаа удирдах тусгай дасгалууд хийж сурвал санахыг хvссэн дурсамжаа сэргээн санах боломжтой.
Бидний оюун ухаан гэдэг бол гайхамшигтай зvйл. Гагхvv бид тэрийг бvрэн ашиглаж чаддаггvй. Хvсвэл vvнийг яаж ч хєгжvvлэх боломжтой. Энэ жишээг 1991 оноос хойш Англид явагдаж байгаа Дэлхийн дээр ой тогтоолтын аварга шалгаруулах тэмцээн дээрээс харж болно. Тэр тэмцээнд оролцогчид ихэнх нь жирийн хvмvvс байсан бєгєєд тэд єєрсдийгєє гайхамшигт хэмжээнд хvртэл хєгжvvлж чадсан байдаг. Ой тогтоолтын спортын тамирчид vг, тоо, тvvхт он тоолол, хvний нэр нvvрийг хэдэн зуу мянгаар нь цээжилж чаддаг. 2005 оны 8 сарын 13-с 15-ны хооронд Оксфордод энэ жилийн Ой тогтоолтын спортын аварга шалгаруулах тэмцээн явагдана
Манайд ч гэсэн Ой тогтоолтын спортын vндэс тавигдсан бєгєєд “Сэтгэшгvй ухаан” сургалтын тєвийн дэргэдэх “Дээд Оюун” клубын гишvvд энэ чиглэлээр бэлтгэгдэж байгаа билээ. Энэ клубын гишvvд 2005 оны 5 сарын 28, 29-нд Монголдоо Ой тогтоолтын анхны тэмцээнийг явуулсан юм. Уг тэмцээнд 100 vг, 100 тоо сонсож, харж, 45 хvний нvvр царай, 1 багц хєзєр /52 ширхэг/ цээжилж єрсєлдсєн. Нэг нэгж мэдээллийг цээжлэх хугацаа 5 секунд байсан бєгєєд 100 тоо эсвэл vгийг 500 секунд буюу 8 минут 20 секундэнд цээжилж байв.
«Сэтгэшгvй ухаан» тєвийн Ой ухаан сайжруулах тухай лекцээс тэмдэглэл хийсэн
Ж.Алтантуяа
Tuesday, January 12, 2010
10 Ways to Protect Your Properties from the Cold
1. Turn off exterior water spigots. There is usually a main shut off inside the home.
2. Drain any and all exterior pipes and hoses (such as those to an air conditioner)
3. Remove and store any window a/c units
4. Get your HVAC system serviced and tuned-up
5. If you have old windows, get a window insulation kit from a local home store
6. Insulate you pipes - if they are warm to the touch, they are ready for pipe insulation
7. Store all outdoor furniture, grills, hoses in a shed or garage
8. Make sure the chimney is swept and fireplace debris removed
9. Seal foundation cracks, no matter how small. A field mouse can get into a hold as small as a dime!
10. Check smoke detectors and make sure to have a carbon monoxide detector.
By Tina Merritt.
2. Drain any and all exterior pipes and hoses (such as those to an air conditioner)
3. Remove and store any window a/c units
4. Get your HVAC system serviced and tuned-up
5. If you have old windows, get a window insulation kit from a local home store
6. Insulate you pipes - if they are warm to the touch, they are ready for pipe insulation
7. Store all outdoor furniture, grills, hoses in a shed or garage
8. Make sure the chimney is swept and fireplace debris removed
9. Seal foundation cracks, no matter how small. A field mouse can get into a hold as small as a dime!
10. Check smoke detectors and make sure to have a carbon monoxide detector.
By Tina Merritt.
Wednesday, January 6, 2010
Subscribe to:
Posts (Atom)
